PENELOPO
Pèr Mèstre ROUGIER, noutàri.
Lou
divin Ulisse restè dins l’oustau, perpensant emé Minervo
lou chaple di Calignaire. E subran diguè à Telemaque aquéli
paraulo aludo :
— Telemaque, te fau pourta tóuti lis armo de Mars foro la
salo, e se li Calignaire te li reclamon, lis enganaras emé
de paraulo manso :
— Lis ai messo à l’abri dóu fum, car soun plus coume èron,
quand Ulisse li leissè en partènt pèr Troio : e soun embrutido
de la tubo dóu fiò. Pièi Jupitèr m’a mes dins l’idèio acò
mai grèu : ai pòu que vous estènt enebria, s’auboure entre
vautre uno garrouio, e vous faguès de mau lis un lis autre
; acò desoundrarié lou festin e voste calignage, car lou
ferre atrivo l’ome.
Ansin parlè, e Telemaque óubeïguè à soun paire escari ;
aguènt souna la beilesso Euriclèio, ié diguè :
— Beilesso, embarro li femo dins li chambro jusquo que fugon
empourtado dins la chambro nouvialo li bèllis armo de moun
paire, neglegido e counchado dóu fum despièique moun paire
es parti, car ère encaro un enfant, alor. Li vole pourta
mounte lou fum dóu fiò i’anara pas.
E la bono beilesso ié respoundeguè :
— Moun enfant, aguèsses toujour la prudènci de te soucita
‘nsin de toun oustau e de counserva tóuti ti richesso !
Mai quau anara ‘mé tu pèr teni lou lume, se vos pas li servicialo
?
Lou prudènt Telemaque ié venguè :
— Sara ‘quel Estrangié. Lou leissarai pas sènso rèn faire,
emai arribe de liuen, bord qu’a manja à ma taulo.
Ansin parlè, e parlè pas de-bado. Euriclèio barrè li porto
di chambro. Pièi Ulisse e soun fiéu preclar se despachèron
de mounta li cabasset, li blouquié boumbu e li lanço pounchudo.
E Minervo, pourtant davans éli un calèu d’or, ié fasié bèu
lume ; alor Telemaque diguè à soun paire :
— Moun paire, certo, vese de mis iue uno grand meraviho! Li paret de l’oustau e li bèu saumié e li calaman de sap,
e lis àuti coulouno treluson coume un fiò lampant. Un di
Diéu de l’Oulimpe es de segur intra eici.
E l’avisa Ulisse
ié respoundeguè :
— Taise-te e gardo toun èime ; me demande rèn. Acò ‘s lou
biais di Diéu que repairon dins l’Oulimpe. Tu, vai dourmi.
Iéu, istarai eici pèr prouva li servicialo emé ta maire
; car vai me demanda, doulènto, forço causo.
Ansin parlè, e Telemaque sourtiguè de la salo, e mountè,
à la lus dis entorcho atubado, dins la chambro ounte dourmié
d’abitudo. Aqui la douço som ié venguè, en esperant l’Aubo
divino. E lou divin Ulisse restè dins l’oustau, perpensant
emé Minervo la rouino di Calignaire.
E la prudènto Penelopo, pariero d’Artemis o de la Vènus
d’or, sourtiguè de la chambro nouvialo. Li servicialo ié
meteguèron davans lou fiò, l’archibanc mounte s’assetavo.
Èro tout d’or e d’evòri e travaia au tour. Èro esta fa dins
lou tèms pèr l’oubrié Iemàli, e i’avié mes un banc pèr li
pèd; pièi l’avié cubert d’un grand aus de fedo.
Alor, li servicialo di bras blanc venguèron de l’oustau
e aduguèron li pan, li taulo, li coupo mounte li Calignaire
avien begu. Jitèron au sòu lou fiò di pegoun, e acampèron
dessus de bos pèr faire lume e se caufa. Alor Melantò faguè
tourna-mai escorno à-n-Ulisse :
— Estrangié, siés mai aqui à barrula dins l’oustau pèr espincha
li femo ! Sorte d’eici, marrias, quand n’auras toun sadou,
o n’en sourtiras à cop de tiboun.
E lou prudènt Ulisse, l’alucant d’un iue torge, ié diguè
:
— Marrido ! perqué me gardes tant malo rancuro ? Es de ço
que siéu abiha de peio e que demande i gènt, coume me ié
forço lou besoun ? Ansin soun li paure e li lànfri. Iéu
tambèn, antan, ère fourtuna e demourave dins un riche oustau,
e dounave i barrulaire, quau que fuguèsson e quete que fuguèsse
soun besoun. Aviéu un pople de ragas e tout ço que fai urous
e ço que fai dire d’un ome qu’es fourtuna. Mai Jupitèr m’a
tout leva, e l’a vougu ansin. Es pèr acò, femo, que te fau
cregne un jour de perdre la bèuta quet’oundro aro entre
li servicialo. Cregne que ta mestresso amalido contro tu,
noun te punigue ; vo bèn qu’Ulisse revèngue, car l’espèro
n’es pas perdudo. Mai s’es mort e sedèu plus tourna soun
fiéu Telemaque lou ramplaço pèr lou voulé d’Apouloun, e
rèn de ço que fan li femo dins soun oustau i’escapara, car
rèn es au dessus de soun age.
Ansin parlè, e la prudènto Penelopo l’aguènt ausi, charpè
sa servicialo e ié diguè :
— Chino desvergougnado, pos pas m’escoundre toun arrougantige
; lou pagaras de ta tèsto ; car sabes bèn, e me l’as entendu
dire, que vole questiouna aquel oste dins moun oustau sus
moun espous.
Ansin parlè, e diguè à-n-Eurinomo :
— Eurinomo, aduse un sèti e atapo-lou d’un aus pèr l’oste,
qu’asseta m’escoute e me responde, car lou vole questiouna :
Ansin parlè, e Eurinomo aduguè lèu un sèti lusènt qu’atapè
d’un aus ; e lou paciènt e divin Ulisse se i’assetè, e la
prudènto Penelopo ié diguè :
— Moun oste, te demandarai d’abord de tu. Quau siès ? De
mounte vènes ? Mounte es ta vilo e mounte soun ti parènt
?
E l’avisa Ulisse ié venguè :
— O femo, i’a pas uno mourtalo sus la terro inmènso que
te vaugue; e certo, ta glòri es vengudo enjusqu’au large
Cèu, coume la glòri d’un rèi sèns reproche que, reverant
li diéu, coumando en de guerrié noumbrous e fai la justiço.
Pèr éu la terro negro douno l’òrdi e lou blad, e lis aubre
soun lourd de frucho, e lis bèus escabot fan soun crèis
; e si mar soun peissounenco ; e, bèn gouverna, li pople
soun fourtuna e vertuous. Ansin, aro, dins toun oustau demando-me
tout, franc de ma raço e de ma patrìo. Coumoules pas moun
amo de lagno nouvello en me fasènt remembra : siéu endoulouira
mai-que-mai, e vole pas escampa de lagremo e me lamenta
dins un oustau estrangié, car es marrit de ploura de-longo.
Bessai uno de ti servicialo me farié escorno, o meme tu
prendriés malìcio, en disènt que ploure emé l’èime treboula
pèr lou vin.
E la prudènto Penelopo ié respoundeguè :
— Moun oste, segur li Diéu m’en leva la forço e la bèuta
lou jour que li Grè soun parti pèr Ilioun, e, em’ éli, moun
ome. Se tournavo e se soustavo ma vido, ma glòri sarié mai
grando. Mai aro, m’adoulentisse, talamen un aule Diéu m’a
aclapado de mau. Veici qu’aquéli que mestrejon dins lis
Isclo, à Doulìqui, à Samo, à Jacinte l’abouscassi, e meme
aquéli que demoron dins l’arèbro Itaco, tóuti me cercon
mau-grat iéu e arrouinon moun oustau. Prene plus siuen dis
oste, ni di pregaire, ni di precoun dóu pople. E iéu me
lagne d’Ulisse e m’endoulouire dins moun paure cor. Li Calignaire
me secuton e iéu engivane de ruso. D’abord un Diéu me diguè
de tèisse dins ma chambro uno grand telo, larjo e fino,
e ié diguère : — Jouvènt, mi Calignaire, d’abord que
lo divin Ulisse es mort, me secutès plus pèr mi noço tant
qu’aurai pas fini aquéu linçou dóu valènt Laerte, quouro
lou Barban de la Mort despietadouso l’aura pres : car moun
escagno dèu pas resta sèns proufié ; e vole pas que res
di femo gregalo me fague reproche davans lou pople, qu’un
ome mèstre de tant de bèn au soulèu, siegue esta sepóutura
sèns susàri. Ansin parlère, e soun cor fuguè gagna. Alor,
lou de-jour teissiéu la grand telo, e de-niue, is entorcho,
la desfasiéu. Tres an de tèms, escoun-deguère ma ruso, e
enganère li Grè ; mai, quouro venguè la quatrenco annado
e que li Sesoun se debanèron mai, li mes passant, emai li
jour, alor averti pèr mi chino de femo, me susprenguèron
e me faguèron de menaço ; e deguère, luerdro, fini ma telo.
Aro pode plus escapa, car trove plus ges d’engano. E mi
gènt me dison de me marida ; e moun enfant soufris malamen
que ié devourigon soun bèn, car ié tèn; vuei es un ome e
pòu prene siuen de soun oustau ; Jupitèr i’a baia lou bèu
renoum. Mai tu, moun oste, digo-me ta raço e ta patrìo,
car sortes pas dóu roure nimai dóu roucas de l’antico fatorgo.
E
l’avisa Ulisse ié respoundeguè :
— O noblo mouié d’Ulisse, feniras pas de me demanda de mi
gènt ? Te respoundrai, emai remenes pèr iéu de mau sèns
noumbre: acò ‘s lou destin de l’ome que manco despièi long-tèms
de sa patrìo, coume iéu qu’ai barrula pèr li vilo dis ome,
aclapa de mau : te dirai pamens ço que me demandes. La Crèto
salis de la mar souloumbro, terro drudo e bello ounte vivon
de moulounado d’ome ; aqui, i’a nounanto ciéuta. Se ié parlo
de lengo diverso e i’a de Grè, de Cretés dóu païs, de Cidounian,
tres pople de Dourian e li Pelàgi divin. Sus tóuti mestrejo
la grand ciéuta de Cnosse, mounte regnavo antan Minos que
tóuti li nòu-v-an venié ‘n parlamen emé Jupitèr; èro lou
paire dóu generous Deucalioun, moun paire. E Deucalioun
nous engendrè, iéu emé lou rèi Idoumeniéu. E Idoumeniéu
anè, sus si barco courbudo, vers Ilios, emé lis Enfant d’Atriéu.
Moun noum famous es Aitoun; ère lou cadet. Idoumeniéu èro
einat e lou mai valènt. Veguère alor Ulisse e i’óufriguère
li douno de l’oste. Car, en anant vers Ilioun, la ràbi dóu
vènt l’avié buta ‘n Crèto, liuen dóu cap Maliéu, dins Amnise
mounte i’a la cafourno de Lucino, dins un marrit port; s’escapè
tout just de la broufounié. Arriba à la vilo, demandè Idoumeniéu,
que lou disié soun oste escari e revera. Mai l’Aubo avié
pareigu vounge o douge fes despièi que sus si nau courbudo
Idoumeniéu èron parti per Ilioun. Alor, menère Ulisse dins
moun palais e lou reçaupeguère amistous, e ié dounère à-n-éu
em’ à si sòci, de farino, de roujo tencho emé de biòu pèr
tua tant que soun cor n’i’en diguè. E li Grè divin restèron
aqui douge jour à-de-rèng, car la Tremountano amoudado pèr
quauque diéu boufavo auroujo e lis palantavo. Mai lou jour
tregen, lou vènt moulè, e partiguèron.
Ansin, fasié de messorgo noumbrouso que retraisien lou verai.
E Penelopo en l’ausissènt plouravo, e si lagremo toumbavon
sus sa caro, coume la nèu regolo sus lis auti mountagno,
quand la fai foundre lou Levantas e que la Largado l’a messo
à mouloun, e que vèn emplena li flume à bèllis oundo.
Ansin,
li bèlli gauto se foundien en lagremo, dóu regrèt de soun
espous. E Ulisse plagnissié sa femo de la vèire tant ploura.
Mai sis iue, pas mai que la corno o lou ferre, boulegavon
pas souto li parpello, e tenié si plour. Mai quand fuguè
embounido de ploura e de gemi, Penelopo ié diguè ‘ncaro
:
— Aro, moun oste, te vole prouva ; e veirai se, coume dises,
as reçaupu dins toun palais moun espous e si coumpan divin.
Digo-me lis abihage qu’avié, coume èro éu, coume èron si
sòci.
E l’avisa Ulisse ié parlè ‘nsin :
— O femo, es mal-eisa, après tant de tèms, de te respondre,
car veici vint an qu’Ulisse es vengu dins ma patrìo e n’es
reparti. Pamens te dirai ço que me revèn dins la memento.
Lou divin Ulisse avié ‘no flassado doublo de lano pourprado
e pelouso, retengudo pèr uno agrafo d’or à dous trau, e
i’avié dessus un chin que tenié souto si pato de davans
un cervihoun, e lou regardavo. bategant. E tóuti remiravon,
candi, que li dos bèstio fuguèsson d’or, aquéu chin estoufegant
lou cervihoun emé lou cervihoun, bategant souto si pato,
que voulié fugi. Veguère tambèn sus lou cors d’Ulisse un
jargau esbléugissènt e souple de la coulour d’uno fueio
de cebo, e esbrihaudavo coume lou soulèu. E tóuti li femo
lou remiravon. Mai te lou dise, e gardo lou : sabe pas s’Ulisse
avié aquéli vièsti dins soun oustau o se quaucun de si sòci
ié lis avié douna, quand mountavo sus sa barco isnello,
o quaucun de sis oste, car Ulisse èro ami de forco e i’avié
gaire de Grè que lou vauguèsson. Iéu ié dounère un glàsi
d’aram, uno flassadodoublo e larjo de pourpro, em’ un long
jargau; e lou menère emé d’ounour à sa nau à banc d’apès.
Un precoun, un pau mai vièi qu’éu ; lou seguissié e te dirai
quau èro : èro agibassi, brun e lou péu frisa, e ié disien
Euribato. Ulisse ié fasié d’ounour entre tóuti si sòci,
car èro sena.
Ansin parlè, e lou besoun de ploura prenguè mai Penelopo,
car recouneiguè aquéli signe que ié dis d’asseguranço Ulisse.
E quand aguè proun ploura e gouissa, elo diguè mai :
— Aro, moun oste siés esta jusqu’aro malastra, mai saras
ama e revera dins moun palais. Es iéu qu’aviéu douna à-n-Ulisse
li vièsti que me dises e qu’èron plega dins ma chambro nouvialo
; e i’aviéu estaca aquelo agrafo trelusènto. Mai veirai
pas sa revengudo dins la bono terro de la patrìo ! Es pèr
lou mau-destin que mountant sus sa nau cloutudo, Ulisse
es parti vers aquelo necrouso Troio, que jamai se n’en devrié
plus parla.
E l’avisa Ulisse :
— O noblo mouié d’Ulisso, passisses plus toun bèu cors,
escoumbourisses plus toun amo à ploura toun ome. Te n’en
blaime pas. Queto femo noun plourarié un ome perdu que l’a
presso chato e que, joun d’amour à-n-elo, i’a douna d’enfant,
coume tu ploures Ulisse que dison parié di Diéu ? Mai acabo
de ploura e escouto-me. Te parlarai vertadié e t’escoundrai
rèn. Ai ausi parla dóu retour d’Ulisse, encò dóu riche pople
di Tesproto, ounte es pareigu vivènt; e adus forço richesso
qu’a acampado vers li pople. Mai a perdu si bràvi sòci e
sa barco cloutudo, dins la mar souloumbro, en quitant l’Isclo
di tres pouncho. Jupiter e lou Souleu s’èron amali que si
sòci aguèsson escoutela li biòu dóu Soulèu; e soun tóuti
mort dins la mar tarabastouso. Mai l’erso a jita Ulisse,
arrapa à la careno de sa barco, sus la ribo di Feacian,
de la raço di Diéu. Éli, i’an fa d’ounour coume à-n-un Diéu,
e i’an fa de douno noumbrouso, e l’an vougu radurre san
e siau dins soun oustau. Ulisse sarié revengu i’a long-tèms
: mai a miés ama acampa d’àutri richesso en anant pèr la
terro ; car saup d’engano mai que tóuti li mourtau e res
pourrié lucha em’ éu. Ansin me parlè Fidoun, rèi di Tesproto.
E me jurè en fasènt de libacioun dins soun oustau que la
nau e lis ome que lou devien mena dins la bono terro de
la patrìo, èron lèst.
Mai me remandè proumié, en aproufichant d’uno barco di Tesproto
qu’anavo à la bladiero Doulìqui. E me faguè vèire li richesso
qu’Ulisse avié acampado, proun grando pèr lou nourri enjusqu’à
sa desenco generacioun, talamen avié de causo preciouso
dins lou palais dóu rèi. Me disié qu’Ulisse èro ana à Doudouno,
pèr saupre dóu grand Roure la voulounta de Jupitèr, e pèr
saupre de quet biais rintrarié dins Itaco qu’avié quitado
despièi tant de tèms, se vendrié apertamen o à l’escoundudo.
Ansin Ulisse es sauva e lèu arribara ; aro poudrié pas resta
long-tèms liuen de sis ami e de sa patrìo. E te farai lou
grand juramen :
— Que Jupitèr lou sache, lou mai grand e lou meiour di Diéu!
Que lou sache l’oustau ounte siéu vengu ! Tout s’endevendra
coume te lou dise. Ulisse revendra avant la fin d’aquest
an, avans la fin d’aquest mes, dins quauqùi jour.
E la prudènto Penelopo ié respoundeguè :
— Basto li Diéu ! ti paraulo se coumpliguèsson ! te prouvariéu
tant-lèu moun amista emé de douno noumbrouso, e cadun te dirié
urous. Mai sènte dins moun cor que jamai Ulisse revendra dins
soun oustau e que n’es éu que te remandara. I’a pas eici un baroun
coume Ulisse entre lis ome, se jamai i’aguè soun parié, pèr reçaupre
coume éu lis oste e li remanda emé d’ounour. Aro, femo, fasès
bagna l’oste, e alestissès uno litocho emé de cuberto e de bèu
vanoun, qu’espère bèn au caud l’Aubo dóu trone d’or. Pièi au matin
fasès lou bagna e vougne, pèr fin qu’asseta dins l’oustau, prèngue
soun repas proche de Telemaque. Arribara malur à-n-aquéu que se
mancara em’ éu. Que fague ges d’obro, quau que siegue que s’en
encagne. Coume saupriés, moun oste, que releve sus lis àutri femo
pèr l’èime e la prudènci, se desprouvesi de vièsti t’assetaves
emé de peio i festin de moun oustau ? La vido dis ome es courto.
Aquéu qu’es marrit e fai lou mau, viéu mespresa de tóuti lis ome,
e quand es mort ié fan escorno. Mai aquéu qu’es bon e que fai
lou bèn, sis oste porton soun renoum entre tóuti lis ome, e tóuti
lou dison bon.
E l’avisa Ulisse, ié respoundeguè :
— O noblo femo de l’Enfant de Laerto, Ulisse, li bèus abihage
e li bèlli vano me soun en òdi, despièi que dins ma barco à lònguis
espaieto ai leissa li mountagno ennevessado de Crèto. Iéu m’ajassarai,
coume l’ai la tant de niue senso som, sus uno pauro litocho, en
esperant l’Aubo dóu bèu trone. Nimai, de me bagna li pèd m’agrado
pas, e li servicialo me toucaran pas, franc que fugue uno femo
vièio e bravo, que n’ague tant rebouli coume iéu: l’empacharai
pas de me lava li pèd.
E la prudènto Penelopo ié respoundeguè :
— Oste ami, i’a pas d’ome tant sage coume tu de tóuti lis oste
ami que soun vengu dins aquest palais, car tout ço que dises es
mai-que-mai sena. Eici, i’a ‘no femo vièio e prudènto que nourriguè
e abariguè antan lou paure Ulisse, e que l’avié reçaupu dins si
bras quand sa maire l’aguè partouri.Te lavara li pèd, emai fugue
feblo. Vène, lèvo-te, bravo Euriclèio ; lavo li pèd d’aquel oste
qu’es dóu tèms de toun mèstre. Bessai li pèd e li man d’Ulisse
retrason li siéu, car lis ome se fan lèu vièi dins lou malastre.
Ansin parlè, e la vièio femo escoundeguè sa caro dins li man,
e toumbè de càudi lagremo, e ié diguè, lametouso :
— Pauro iéu ! siéu sèns forço per t’ajuda, o moun enfant! Segur
Jupitèr t’ahis, entre lis ome, emai revères li Diéu. Pas un ome
a fa rousti mai de garro grasso à l’ounour de Jupitèr, ami dóu
pericle, ni de tant bèlli tuado. Lou pregaves que te leissèsse
aveni au vieiounge sol e que te leissèsse abari toun fiéu ilustre:
e vaqui, t’a rauba lou jour de la revengudo ! Bessai d’àutri femo
ié fan escorno quand rintro dins li bèu palais ounte vènon lis
estrangié, coume aquéli chino te fan à tu. Fugisses sis escorno
e si rebut, e vos pas que te bagnon ? La fiho d’Icàri, la prudènto
Penelopo me dis de lou faire, e lou fau. Ansin lavarai ti ped
pèr amour d’elo e de tu, car moun cor es boulega pèr ti mau. Mai
escouto ço que te vau dire: de tóuti lis oste qu’eici soun vengu,
pas un retrais tant à-n-Ulisse coume tu : lou sèmbles pèr lou cors,
pèr la voues e pèr li pèd.
E l’avisa Ulisse, ié respoundènt, parlè ‘nsin :
— O vièio,
d’efèt aquéli que nous an vist tóuti dous lou dison, que se
semblan forço.Parles emé de sèn.
Ansin parlè, e la vièio prenguè ‘n peiròu esbrihaudant mounte
se lavavon li pèd ; e ié vujè forço aigo frejo, pièi d’aigo caudo.
E Ulisse s’assetè davans lou fougau, en se virant lèu dóu coustat
dóu sourne, car aguè pòu tant-lèu que couneiguèsse la creto e
que tout fuguèsse descubert. Euriclèio s’aflatè de soun mèstre
e ié lavè li pèd, e tant-lèu recouneiguè la creto de la plago
que i’avié facho la dènt blanco d’un senglié sus lou Parnesse,
quand èro ana vers Autoulique e si fiéu. Autoulique èro lou paire
ilustre de sa maire, e passavo tóuti lis ome pèr si piho e si
faus juramen. Un Diéu i’avié fa ‘quelo douno : Mercùri, e brulavo
à soun ounour de car d’agnèu e de cabrit, e lou Diéu èro toujour
em’ éu. Autoulique estènt vengu vers lou pople fourtuna d’ltaco,
i’atrouvè lou fiéu nouvèu nascu de sa chato. E Euriclèio,
après lou dina, meteguè l’enfant sus li geinoui d’Autoulique e
ié diguè :
— Autoulique, dounas un noum au car enfant de vosto chato, d’abord
que l’avès tant desira.
E Autoulique ié respoundeguè :
— Moun fihat e tu, ma fiho, dounas-ié lou noum que vau vous dire.
Siéu vengu eici amali contro un mouloun d’ome e de femo sus la
terro nourriguiero. Que soun noum siegue dounc Ulisse, l’Amali.
Quouro sara un jouvènt, que vèngue sus lou Parnesse, dins l’oustalas
de soun grand meirenau, ounte i’a mi richesso, e ié farai de bèlli
douno, e lou remandarai countènt. Ansin Ulisse i’anè pèr reçaupre
li douno noumbrouso. Autoulique e sis enfant lou saludèron e lou
reçaupeguèron emé de paraulo flatiero. Anfitiéuvo, la maire de
sa maire, l’embrassè, beisant sa tèsto e si bèus iue. E Autoulique
diguè à si fiéu d’alesti lou repas. Aquésti, tant-lèu i’óubeïguèron.
Aduguèron un biòu de cinq an e l’espeièron. Pièi l’adoubèron,
lou coupèron en taioun que meteguèron à l’aste, li faguèron rousti
e li partiguèron. E tout lou jour, enjusqu’à soulèu intrant, manjèron
e res fuguè maucountènt de sa part. Quand lou soulèu cabussè e
que venguè l’ahour, se couchèron e s’endourmiguèron, mai quouro
l’Aubo di det rousen, matiniero, pareiguè, li fiéu d’Autoulique
emé si chin partiguèron pèr la casso, e lou divin Ulisse partiguè
em’ éli. Escalèron lou grand Parnesse abouscassi, e rintrèron
lèu dins si coumbo bacelado di vènt. Lou soulèu, tout just sali
dóu flume prefound de l’Oucean, sucavo li campagno, quand li cassaire
arribèron dins uno vau. E li chin courrien davans, aguènt la sentido;
darrié venien li fiéu d’Autoulique emé lou divin Ulisse brandissènt
uno longo pico. Dins la sèuvo espesso i’avié, ajassa, un grand
senglié. La ràbi dóu vènt mouisse intravo pas dins aquelo bouscarasso,
e lou soulèutrelusènt la trassavo pas de si rai, e la plueio ié
toumbavo pas, talamen èro drudo ; lou senglié èro ajassa aqui
souto un mouloun de fueio. Lou brut dis ome e di chin venguè àn-éu
e quouro li cassaire arribèron, sourtiguè dóu bouscas à soun rescontre,
la tufo dreissado sus lou coulas, e lis iue flamejant, e s’aplantè
proche di cassaire. Alor Ulisse, proumié, aubourant dins sa man
clapudo la longo pico, s’abrivè pèr lou trepana ; mai lou senglié,
plus lèst, lou prenguè au geinoui, d’un cop de dènt de-caire,
e derrabè li car prefoundamen sènso touca l’os. Mai Ulisse lou
piquè à l’espalo drecho, e la pouncho de sa pico trelusènto lou
trepanè; e s’afardoulè dins la póusso, e la vido lou quitè. E
lis enfant escari d’Autoulique, s’acampant lèu entour de la plago
d’Ulisse, la bendèron emé siuen e reboutèron lou sang encre pèr
uno escounjur; pièi revenguèron à l’oustau de soun paire. E Autoulique,
e si fiéu aguènt gari Ulisse, e i’aguènt fa de richo douno, lou
remandèron countènt dins sa caro Itaco. Aqui, soun paire emé sa
digno maire se gaudiguèron de lou vèire tourna e ié demandèron
de touto causo e d’aquelo plago qu’avié agudo. E ié racountè coume
lou senglié l’avié feri de soun blanc subre-dènt, estènt à cassa
sus lou Parnesse emé li fiéu d’Autoulique.
E veici
que la vièio Euriclèio, en toucant de si man la creto de la
plago, la recouneiguè e n’en leissè toumba lou pèd dins lou
peiròu l’aram restountiguè e se revessè, e touto l’aigo
s’escampè au sòu. E la joio, emé la doulour emplenè dóu cop
l’amo d’Euriclèio, e sis iue se neguèron de plour, e la
voues ié restè dins la gorio. E prenènt lou mentoun d’Ulisse
ié diguè :
— Certo, siés Ulisse, moun bèl enfant ! M’a pas faugu touca tout
moun mèstre pèr lou counèisse.
Ansin parlè, e faguè ‘n signe dis iue à Penelopo pèr ié faire
coumprene que soun car ome èro dins l’oustau ; mai de mounte èro,
Penelopo poudié ni la vèire ni la coumprene, car Minervo aviè
destourba soun èime. Alor Ulisse, à la vieio, ié sarrant li galet
de sa forto man drecho, e la tirant à-n-éu de l’autro man, ié
diguè :
— Beilesso, perqué vos me perdre, tu que m’as nourri de ti pousso.
Aro, aguènt rebouli de tant de mau, arribe après vint an dins
la terro de la patrìo. Mai, amor que m’as recouneigu e qu’un Diéu
t’a ispirado, taiso-te e que res t’ausigue ; car te lou dise,
e ço que dise se fara : s’un Diéu pèr mi man sagato li Calignaire
arrougant, te farai pas gràci emai m’agues nourri, quand sagatarai
lis autri servicialo dins l’oustau.
E la prudènto Euriclèio ié respoundeguè :
— Moun enfant, queto paraulo t’escapo d’entre dènt
? Sabes que moun amo es fidèlo e soulido. Tendrai ferme coume
la pèiro o lou ferre. Mai te dirai autro causo, e gardo dins tu
ço que te dirai : s’un Diéu riblo de ti man li Calignaire plen
de croio, iéu te farai vèire dins l’oustau li femo que te mespreson
e aquéli que soun innoucènto.
E l’avisa Ulisse ié respoundeguè:
— Beilesso, perqué me li diriés ? N’ai pas de besoun. Li couneirai,
ièu, e li jujarai. Taiso-te, e laisso lou rèsto i man di Diéu.
Parlè, e la vièio anè mai dins l’oustau pèr alesti un autre ban
de pèd, car touto l’aigo s’èro escampado. Pièi aguènt lava e voun
Ulisse, meteguè soun sèti contro lou fiò pèr que se caufèsse,
e escoundeguè la creto souto li peiandro. E la prudènto Penelopo
diguè mai :
— Moun oste, te questiounarai encaro un pau, car l’ouro de la
som es douço, e la som es tambèn bono per lou malastra. Pèr iéu,
un Diéu m’a manda ‘no grando doulour. Lou dejour au mens, survihe
en plourant lis obro di femo dins l’oustau e ‘nsin endorme ma
doulour; mai, quand vèn la niue e que la som pren tóuti lis ome,
m’ajasse sus moun lié, e, pressa ‘ntour de moun cor lourd, li
soucit agu m’entahinon. Coume la fiho de Pandare, la verdo Aedoun,
canto quand revèn la primo, souto la ramo drudo dis aubre, e escampo
sa voues vibranto ; car plouro soun fiéu escari Itile, engendra
dóu rei Tetos que, dins soun foulige, l’avié tua, ansin moun amo
es barrulado d’eici d’eila, noun sachènt se dève resta proche
de moun fiéu, e counserva mi richesso, mi femo e moun grand palais,
o se me dève marida em’ un di Grè que me cercon dins l’oustau,
ome noble que me fara lou mai de douno. Tant que moun fiéu èro
un enfant de pau de sèn, poudiéu pas me marida nimai quita l’oustau
de moun ome; mai aro Telemaque es grand, e me dis de quita l’oustau,
amali que li Grè ié devourigon soun bèn. Mai escouto-me, e digo-me
ço que vòu dire aquest sounge : — Vint auco, foro l’aigo manjon
lou blad dins moun oustau, e li regarde emé plesi. E veici qu’un
aiglo emé soun bè croucu, davalo d’uno auto mountagno, ié toumbo
sus lou còu e li tuo. E rèston tóuti aqui, amoulounado dins lou
palais, dóu tèms que l’aiglo s’aubouro dins l’aire divin. E iéu
ploure e me doulouire dins moun sounge ; e li Grèco à bèlli como
s’acampon tóuti entour de iéu, me lagnant malamen que l’aiglo
ague tua mis auco. Mai veici : alor, davalo dóu frèst de l’oustau,
e me dis em ‘uno voues d’ome : — Agues fisanço, fiho de l’ilustre
Icàri, acò n’es pas un sounge, mai la vesioun vertadiero de ço
que se coumplira. Lis auco, acò soun li Calignaire ; e iéu que
retrase àn-un aiglo, siéu toun ome revengu pèr i’adurre uno mort
desountado. Ansin me parlo, e la som m’abandouno e li cercant
dis iue, vese mis auco coume avans que manjon moun blad dins lou
bachas.
E l’avisa Ulisse ié respoundeguè :
O femo, degun pourrié te l’esplica d’un autre biais ; segur es
Ulisse éu-meme que t’a di coume acò se coumplira. La rouino di
Calignaire es manifèsto, e pas un s’escapara dóu Barban de la
mort.
E la prudènto Penelopo ié respoundeguè :
— Moun oste, li sounge, es mal-eisa de lis esplica, e tóuti se
coumplisson pas pèr lis ome. Li pantai sorton de dos porto, l’uno
es facho de corno, l’autro d’evòri : aquéli que sorton de la porto
d’evòri bèn gaubeja, enganon pèr de paraulo que noun se coumplisson
; mai aqueli que sorton de la porto de corno liso, aquéli se coumplisson
pèr lis ome que li veson. Crese pas pas qu’aquest sounge sorte
d’aqui e siegue de bono
marco pèr iéu e moun enfant. Mai aro vèn l’aubo ahissablo que
me traira foro de l’oustau d’Ulisse, car vole demanda ‘no provo.
Ulisse avié dins soun oustau de destrau arrengueirado coume d’aubre
de barco, en tout douge. E se tenènt dre, de proun liuen n’en
travessavo lis anello d’uno flècho. Vau demanda i Calignaire de
se prouva : aquéu que de si man bendara lou mai eisa l’arc e que
li travessara tóuti douge d’uno flècho, aquéu lou seguirai liuen
d’aquéu tant bèu palais de ma jouvènço, e de l’abounde, que me
n’en souvendrai dins mi sounge.
Alor l’avisa Ulisse :
— O noblo mouié d’Ulisse, tardes pas mai de faire aquelo provo
dins toun palais. L’avisa Ulisse tournara avans que n’agon pouscu
pèr benda l’arc, tesa lou nèr e manda la flècho à travès lis anello
de ferre.
E la prudènto Penelopo ié venguè :
— Se vouliés, moun oste, asseta proche de iéu, me calamela dins
moun oustau, la som s’espargirié pas sus mis iue. Mai lis ome
podon pas resta sènso som, e lis Inmourtau, sus la terro drudo,
an fa la part de tout i mourtau. Vau remounta dins la chambro
d’aut e m’assaja sus moun lié doulènt, bagna de mi plour, desempièi
lou jour qu’Ulisse es parti pèr aquelo necrouso Ilioun que se
n’en déurié plus parla. M’ajassarai aqui ; e tu, coucho eici, dins
aquelo salo, sus lou sòu, o sus un lié que te faran.
Aguènt parla ‘nsin, mountè dins la trelusènto chambro d’aut, noun
pas souleto, car dos femo la seguissien. E quand aguè mounta ‘mé
li servicialo dins la chambro d’aut, plourè Ulisse, soun ome escari,
jusquo que Minervo di iue glas aguèsse espargi la douço som sus
sis iue.