EUMIÉU
Pèr En J. BOURRILLY.
Ulisse
s’aliunchè de la calanco, e prenguè ‘n draióu souide à travès
li bouscage e sus lou planestèu, mounte Minervo i’avié ‘nsigna
lou pourcatié divin, aquéu que prenié soucit de soun bèn
mai que tóuti lis àutri ragas qu’avié croumpa.
Adounc, lou trouvè asseta sus lou pas d’un aut e large claus
que s’èro basti dins un rode descubert, em’ un camin autour:
sènso l’ajudo de Laerto ni de sa mestresso, Ulisse estènt
liuen, éu soulet l’avié basti pèr li porc, emé de carrèu
qu’avié carreja éu-meme e l’avié embarragna d’espino. Deforo
i’avié planta tout entour un rande sarra de pau en courau
de roure qu’avié refendu. E dins lou claus i’avié douge
pouciéu proche lis un dis autre, mounte se tirassavon li
porc ; e dins cadun i’avié d’ajassado cinquanto trujo sengliero
; mai li verre se radassavon deforo, mens noumbrous car
li Calignaire, parié à de Diéu, n’en demenissien lou comte
en li manjant, e lou pourcatié ié mandavo li mai gras :
n’i’avié pamens tres cènt e sièissanto. Proche, dourmien
quatre chin que semblavon de bèsti fèro : lou baile di pourcatié
lis avié abari.
Aquest èro en trin de se faire de chambeiroun
pèr si pèd emé de pèu de biòu. Li tres àutri pourcatié èron
un d’eici, un d’eila a garda si troupelado de porc ; e lou
quatren èro ana à la vilo em’ un porc pèr li Calignaire
plen de croio.
Subran li chin japaire veguèron Ulisse e venguèron sus éu;
mai Ulisse avisadamen s’assetè, e lou bastoun ié toumbè
di man. Aqui aurié passa ‘n marrit moumen proche si claus,
mai lou pourcatié se levè vitamen dóu lindau, e ié courriguè
après, leissant toumba lou cuer de si man ; e li cridavo
en li couchant à cop de pèiro, un d’eici un d’eila, pièi
diguè au mèstre :
— O Vièi, aquéli chin, se n’es gaire manca que t’estrifèsson
e que me faguèsson vergougno. Mai li Diéu m’an douna d’àutri
mau e d’àutri lagno, car iste eici, doulènt e plourant un
mèstre parié i Diéu, e engraisse si porc pèr d’autre. Eu,
pechaire, barrulo dins de vilo e vers d’ome de lengo estranjo,
se viéu encaro e se vèi la lus dóu soulèu. Vène emé iéu,
tu, vièi, que manges e bègues coume te n’en dira lou cor,
e que pièi me digues de mounte siés e li mau qu’as passa.
Aguènt parla ‘nsin, lou pourcatié divin passè proumié ;
pièi faguè intra Ulisse dins la cabano, jitè au sòu de branco
espesso, lis atapè de la pèu mouflo d’uno cabro espeloufido,
que ié servié à-n-éu, e faguè asseta Ulisse ; aquest se
gaudiguè d’èstre ansin aculi e parlè ‘nsin :
— Que Jupitèr e lis àutri Diéu Inmourtau, o moun oste, te
dounon ço que desires lou mai, amor que m’as reçaupu, bèn-voulènt.
E lou pourcatié Eumiéu ié respoundeguè :
— Estrangié, m’es pas permés de mespresa un estrangié emai
fuguèsse encaro mai miserable que tu ; car lis estrangié
e li paure vènon de la part de Jupitèr, e nosto douno, emai
fugue pichouno i’agrado: acò ‘s l’us di varlet que cregnon,
quand un jouino mèstre li gouverno. Certo, li Diéu an entrepacha
la revengudo d’aquéu que m’aurié trata en ami : m’aurié
douna un bèn em’ un oustau em’ uno femo, coume fai un bon
mèstre à-n-aquéu que s’es pena pèr éu, quand li Diéu fan
pourta fru à soun travai. Ansin moun travai a pourta fru
e lou mèstre m’aurié bèn ajuda s’avié passa si vièi jour
eici. Mai a peri coume aurié degu peri la raço d’Eleno,
qu’a desvigoura tant de guerrié. E moun mèstre, pèr l’ounour
d’Agamennoun, es ana vers Ilioun la cavaliero se batre emé
li Trouian.
Aguènt parla ‘nsin, estroupè soun jargau e lou sarrè ‘mé
sa taiolo ; pièi anè vers li pouciéu mounte èron embarra
la pourcino ; e n’aguènt pres dous, lis aduguè, pièi li
escoutelè, li besusclè, n’en faguè de taioun e li meteguè
sus d’aste. Li faguè rousti e lis óufriguè à-n-Ulisse, tóuti
caud, e sus lis aste ; pièi i’espargiguè de farino blanco,
e dins un got sermè lou vin melicous ; pièi s’assetè en
fàci d’éu, e l’acourajant pèr manja, ié diguè :
—
Aro, Estrangié, manjo aquelo pourcaio que laisson pèr la
taifo, dóu tèms que li Calignaire manjon li porc gras, sènso
sounja ni au revenge ni à la pieta. Li Diéu benura amon
pas li causo impìo, mai fan ounour i causo justo. E meme
lis enemi alabre qu’encoumbisson uno terro estranjo, se
Jupitèr i’a douna la piho e que tornon dins sis oustau emé
si nau pleno, soun inquiet e an pòu dóu revenge. Mai li
Calignaire an degu
saupre quicon e ausi de la voues d’un Diéu la mort lamentouso
dóu mèstre, car volon ni cerca de noço lèimo ni tourna sus
lou siéu ; mai, sèns soucit, escoumbourisson soun bèn sènso
retengudo e sènso mesuro: e tóuti li niue e tóuti li jour
que Jupitèr nous mando, escoutellon pas qu’uno vitimo, nimai
dos ; e chabisson lou vin, pousant à voulounta. Segur moun
mèstre avié de gros bèn, coume n’an pas de catau sus la
terro fermo ni dins Itaco. Vint ome ensèn n’an pas tant.
Te n’en farai lou comte : sus terro fermo, douge manado
de biòu; e autant d’abeié de fedo, e autant de toucado de
porc, e autant de troupèu de cabro, tout acò garda pèr de
pastre siéu. Eici, au bout de l’isclo, vounje grand troupèu
de cabro gardado pèr de cabrié fisable ; cadun adus la plus
grasso de si cabro tóuti li jour, pèr li Calignaire. Iéu
garde e souigne aquéli porc, e mande tambèn lou meiour e
lou mai gras.
Ansin parlavo, e Ulisso manjavo li car e bevié lou vin sèns
muta, perpensant la rouino di Calignaire. Mai quand aguè
soupa e countenta soun amo, Eumiéu ié baiè pleno de vin,
la moco ounte bevié ; e Ulisse la prenguè, gauchous, e ié
diguè aquéli paraulo aludo :
— Ami, quau es aquel ome que t’a croumpa de soun argènt
e que dises tant riche e pouderous ? Dises tambèn qu’es
mort pèr l’ounour d’Agamennoun. Digo-me lou, car l’ai belèu
couneigu. Jupitèr e lis àutri diéu inmourtau sabon se poudriéu
vous l’anouncia, car ai barrula dins forço païs.
E lou baile di pourcatié ié respoundeguè :
— O vièi, i’a pas de viajadou adusènt de nouvello, que ni
sa femo nimai soun fiéu escari lou poudrien crèire ; car
i’a de barrulaire afamina que mentisson à l’asard e volon
pas dire lou verai. Cade viajadou que vèn vers lou pople
d’ltaco vai vèire ma mestresso e ié dis de messorgo ; e
aquelo ié fai bon acuei, lou reçaup en ami e ié demando
sus touto causo. Pièi li lagremo rajon de sis iue e se doulouiro,
coume uno femo que soun ome es mort liuen. Tu, tambèn, o
vièi, fariés subran un raconte se te dounavon un jargau
em’ uno flassado. Mai li chin e lis aucèu de rapino an escarcha
la pèu de sus sis os, e la vido l’a quita ; vo bèn li pèis
l’an manja e sis os jaison sus quauco ribo dins un mouloun
de sablo. Es mort eilalin e nous a leissa li lagno, à sis
ami em’ à iéu subre-tout; car atrouvarai plus un mèstre
tant dous, en quet rode que vague, meme dins l’oustau de
moun paire e de ma maire ounte siéu nascu e mounte m’an
abari. Li regrete pas tant, emai barbèle de li revèire de
mis iue, coume regrete Ulisse parti. E aro ai crento de
lou nouma, o Estrangié, car m’amavo forço e prenié siuen
de iéu; ansin iéu ié dise moun fraire einat, meme aro qu’es
liuen.
E lou paciènt e divin Ulisse ié venguè :
—
Ami, d’abord que nègues moun dire, qu’afourtisses que revendra
plus, e que toun èime vòu pas crèire, iéu parlarai pas de-bado,
mai te fau lou juramen qu’Ulisse revendra ; e pèr me paga
d’aquelo bono nouvello, quand arribara dins soun oustau,
que me dounon un jargau em’ uno flassado: mai avans vole
rèn reçaupre, emai siegue dins un grand besoun. Car aquéu
que, buta pèr lou pequinage, dis de messorgo m’es en òdi
autant coume li Porto de l’Infèr. Que Jupitèr lou proumié
d’entre li Diéu m’ausigue ! emai aquelo taulo d’oste, emai
lou fougau dóu noble Ulisse mounte siéu arriba! Certo tout
acò se coumplira coume lou dise. Ulisse vendra eici aquest
an, i darrié jour d’aquest mes o l’autre coumençant, revendra
dins soun oustau e punira aquéu que fai escorno à sa mouié
em’ à soun fiéu glourious.
Eumiéu lou pourcatié ié respoundeguè :
— O vièi, ni iéu ni Ulisse te pagaren d’aquelo bono novo,
car tournara pas dins soun oustau. Mai tu, béu sèns soucit,
e charren d’autro causo, e me fagues pas ensouveni d’aquésti
: car moun cor s’endoulouiro quand quaucun me parlo de moun
mèstre venerable. Leissen toun juramen, e basto qu’Ulisse
revèngue coume lou voudriéu, e coume lou voudrié Penelopo,
e lou vièi Laerte e Telemaque retrasènt i Diéu. Aro m’endoulouire,
sènso poudé l’óublida, sus lou fiéu qu’Ulisse a engendra,
Telemaque que li Diéu an creissu coume uno jitello. Cresiéu
qu’entre lis ome vaudrié soun paire escari pèr la bèuta
e la taio ; mai quaucun dis Inmourtau o dis ome a treboula
soun èime sani, e s’es emparti vers la divino Pilos pèr
saupre de soun paire ; e li Calignaire plen de croio ié
calon un embousc à soun retour, pèr que la raço d’Arcìsi
desparèigue sènso glòri d’ltaco. Mai leissen-lou, que siegue
pres o que s’escape, e que l’Enfant dóu Tèms tèngue sus
éu sa man ! Mai tu, vièi, digo-me ti lagno e parlo vertadié
pèr li sache. Quau siés entre lis ome ? mounte soun ta vilo
e ti parènt ? emé queto barco siés vengu ? Coume t’an mena
en Itaco, li marin ? Quau èron ? Car crese pas que fugues
vengu eici d’à-pèd.
E l’avisa Ulisse ié respoundeguè :
— Te parlarai sènso messorgo. Mai meme s’aquesto mangiho
em’ aquelo bevendo duravon long-tèms, e se restavian eici
dintre, manjant à l’aise e que d’autre s’óucupèsson dóu
travai, dins un an feniriéu mal-eisa de te faire lou dedu
di lagno de moun cor e di mau qu’ai passa pèr la voulounta
di Diéu.
Ma raço es de Creto e siéu nascu d’un ome riche ; aguè de
sa mouié forço àutris enfant dins soun palais, e lis abariguè
; mai iéu, uno femo qu’avié croumpado me partouriguè. Pamens
Castour, fiéu d’Ilos, que me fau glòri d’èstre de sa raço,
me fasien ounour coume à-n-un enfant lèime. Castour èro
ounoura di Cretés coume un Diéu pèr sa richesso, pèr sa
benuranço e pèr si fiéu glourious. Mai lou mau-destin e
la mort l’empourtèron dins li demoro de Plutoun ; e si glourious
enfant se partiguèron si bèn au sort, me leissèron uno part
mingro, e gardèron l’oustau. Pèr ma vertu, aduguère dins
moun oustau uno mouié, fiho de gènt riche, car ère pas lache
ni abourri. E aro tout acò m’a quita ; à vèire l’estoublo
pos juja la meissoun, e segur n’ai passa. Mars emé Minervo
me dounavon de courage, quand chausissiéu, pèr une embouscado,
d’ome valènt, e que l a rgave li mau à mis enemi, mai jamai
moun cor vesié la mort; e lou premié me rounsave, lanço
en man, e fasiéu mouri aquéu que gagnave en lou coursejant.
Ère ansin à la guerro; mai li travai e lis afaire de l’oustau,
quand abarissès d’enfant, me fasien pas gau. Amave subretout
li nau à banc d’apès, e li batèsto, e li matras bèn gaubeja,
e li dard que fan pòu en d’autre : me fasien gau à iéu,
e sènso doute un Diéu me li metié toujour dins l’èime ;
cadun a sa passioun. Avans que li Grè aguèsson encoumbi
Troio, coumandère nòu fes en de guerrié e de barco
isnello, contro de pople estrange, e tout me reüssissié.
Chausissiéu ma part de piho e n’aviéu d’autro pèr lou sort.
Moun oustau avié creissu ; ère vengu pouderous e ounoura
entre li Cretés. Mai quand Jupitèr Retrounissènt aguè decida
pèr iéu lou viage necrous que desvigourè tant de guerrié,
alor nous faguèron, à Idoumeniéu em’ à iéu, mena nòsti veissèu
vers Ilioun ; e pousquerian pas se rauba encauso dóu marrit
renoum que nous aurié fa lou pople. Aqui, nàutri, enfant
di Grè faguerian nòu an de tèms la guerro. E la desenco
annado, aguènt saqueja la vilo de Priam, repartiguerian
vers l’oustau emé li barco. Mai un Diéu escavertè li Grè.
E Jupitèr remenavo de mau pèr iéu, mal-astra : restère qu’un
mes à me gaudi de ma mouié e de mis enfant e de mi bèn ;
mai moun cor me butavo pèr naviga vers l’Egito. Armejère
lèu nòu barco emé de coumpagnoun parié di Diéu.
Sièis jour à-de-rèng
mi bràvi coumpagnoun festejèron, e dounave forço vitimo pèr
li Diéu e pèr si festin d’éli. E lou jour seten, s’estènt
embarca, faguerian routo routo liuen de la vasto Creto, emé
la Tramountano en bello, manejativo e batènto, qu’anavian
coume à la davalado. Aguère pas un batèu de touca, e resterian
asseta siau e sènso malautié ; mai lou vènt e li pilot menavon
li barco. E lou jour cinquen arriberian au bèu Nile; ié faguère
ourmeja mi nau courbudo, e diguère à mi bràvi coumpagnoun
de resta ‘qui e de li garda ; pièi mandère en avans d’alucaire
pèr agacha. Mai aquésti, estravia pèr soun audàci e pèr sa
forço, afoundravon li bèlli terro dis Egician, e menavon si
femo emé li pichot e li tuavon ; e si crid arribèron à la
vilo. Alor li gènt ausissènt la rumour venguèron au moumen
que l’Aubo se fasié vèire, e touto la plano fuguè pleno de
sóudard e de cavalié e dóu trelus de l’aram. Jupitèr mèstre
dóu pericle, faguè de fugi mi coumpan vergougnousamen e pas
un aguè lou courage de teni tèsto, car èron envirouna de mau.
Di nostre n’i’aguè forço de tua e lis àutri fuguèron enmena
pèr èstre esclau. Mai Jupitèr me meteguè dins l’èime aquelo
idèio (de quant aurié miés vaugu pèr iéu de subi moun destin
en Egito, car despièi li mau m’an agarri) : subran levère
moun éume de la tèsto, e moun blouquié dis espalo, e jitère
ma lanço ; pièi venguère à l’endavans di chivau dóu rèi, embrassant
si geinoui : aquest me sauvè e m’aguè ‘n pieta. Me faguè asseta
sus soun càrri e me menè doulènt dins soun oustau. Si guerrié
m’envirounavon me voulènt tua de si lanço de frai. Mai lou
rèi li tenié liuen, car cregnié l’iro de Jupitèr, paire dis
oste, que punis lis acioun marrido. Restère aqui sèt an de
tèms e acampère forço richesso au mitan dis Egician, car tóuti
me faguèron de douno. Mai quouro venguè la vuechenco annado,
un Fenician messourguié, laire qu’avié fa deja forço mau is
ome, m’enmenè, m’aguènt gagna pèr sis engano, jusqu’en Fenicìo
mounte avié soun bèn e soun oustau. Restère em’ éu un an plen.
Mai coume li mes e li jour s’acabavon, que l’annado fasié
soun revoulun e que venguè mai la sesoun, me meteguè sus uno
nau pèr ana en Libìo, car avié imagina de messorgo pèr me
mena em’ éu eila e me vèndre, e tira un gros proufié. Lou
seguiguère, fourça, mai souspichous. La barco landavo emé
la Tramountano batènt en bello, à l’autour de la Creto. Mai
Jupitèr alestissié sa rouino.
Coume
avian deja leissa la Creto e que ges de terro se fasien
vèire, mai lou cèu e la mar, alor l’Enfant dóu Tèms espandiguè
sus la nau cloutudo de nivo sourno, e la mar n’en fuguè
touto ensournido. Jupitèr trounè e bandiguè soun pericle
sus la nau, e fuguè empourtado en virant, trucado pèr lou
pericle e s’empliguè de sóupre. Tóuti fuguèron debaussa
dóu batèu, e semblavon de graio de mar sus l’erso, entour
de la barco negro. Un Diéu iè raubè lou retour. Mai Jupitèr
me meteguè i man l’aubre mèstre de la barco à prodo bluio,
pèr que fuguèsse mai franc de malastre. Me i’ère dounc embrassa
e fuguère pourta nòu jour de tèms; e la desenco niue sourno,
l’ausso en me barrulant me faguè apróuma de la terro di
Tesprote. Lou rèi di Tesprote, lou valènt Fidoun me reculiguè
sènso me faire ranchi, car soun fiéu escari m’aduguè dins
l’oustau, gibla de la fre e dóu lassige, e me soustenguè
jusquo vers soun paire. Pièi me carguèron un jargau em’
uno flassado.
Aqui ausiguère parla d’Ulisse, car aquest disié que l’avié
agu coume oste e l’avié reçaupu en ami à soun retour dins
la terro de la patrìo. E me faguè vèire li douno qu’Ulisse
avié acampado, l’aram, l’or e lou ferre bèn travaia: farien
viéure uno famiho enjusqu’à la desenco generacioun; e tant
d’àutri causo de pres siéuno que s’atrouvavon dins lou palais
dóu rèi. Aquest me disié qu’Ulisse èro ana à Doudouno pèr
ausi l’ouracle dóu Roure ramu de Jupitèr e saupre coume
tournarié vers lou pople drud d’Itaco, apertamen vo d’escoundoun.
E faguè lou sarramen davans iéu, en fasènt de libacioun
dins l’oustau, qu’uno nau èro lèsto, emé de coumpagnoun,
pèr lou mena dins la bono terro de la patrìo. Mai me remandè
avans, car i’avié uno nau tesproutiano qu’anavo vers la
bladiero Doulìqui. Dounè ordre de me mena emé de siuen vers
lou rèi Acaste ; mai ié plasiguè que fuguèsse mai dins li
doulour e lou malan : e quouro la barco landarello se fuguè
aliuenchado de terro ourdiguèron de me faire esclau; me
levèron ma flassado e moun jargau e me jitèro entour un
marrit pedas em’ un jargau trauca que vèses de tis iue.
E lou de-vèspre arribèron i gara de la claro, Itaco; m’estaquèron
ferme sus la nau bèn gaubejado em’ uno cau toursegudo; pièi
davalèron lèu sus la ribo pèr soupa. Mai li Diéu me destaquèron
eisa; e m’estènt tapa la tèsto de moun pedas, davalère long
de l’empento, pièi touquère de moun piés la mar e nadère
d’uno man e de l’autro emé voio, e fuguère lèu foro mar,
liuen d’éli. Alor estènt mounta sus la ribo, mounte i’a
uno taiado de bos flourido ié restère amata. Eli anavon,
venien, en gouissant ; mai pièi cerquèron pas mai avans,
e tournèron dins la nau cloutudo, li Diéu m’aguènt escoundu
eisa. E aquésti m’an apróuma de la bòri d’un ome sàvi, car
moun destin es de viéure encaro.
E tu, o Pourcatié, alor ié respoundeguères :
—
Ah ! desastra entre lis estrangié, m’as malamen boulega
lou cor en disènt ti mau e ti barrulage. Mai crese pas verai
ço que m’as di d’Ulisse e me gagnaras pas. Coume se pòu-ti
qu’un ome coume tu mentigue em’ aquéu front ! Iéu sabe bèn
que moun mèstre èro en òdi en tóuti li Diéu, d’abord que
l’an pas gibla entre li Trouian, e qu’es pas mort entre
de bras ami après la guerro. Alor tóuti li Grè i’aurien
auboura ‘n mausoulèu e aurié leissa à soun fiéu uno grando
glòri dins l’aveni. Aro lis Escòrpi l’an rauba sènso glòri.
Iéu rèste à despart, emé mi porc e vau pas à la vilo, franc
d’un cop d’asard, se la prudènto Penelopo me mando de i’ana,
s’a reçaupu quauco nouvello. Alor asseta contro l’estrangié,
aquéli que regreton lou mèstre em’ aquéli que devourisson
soun bèn lou questiounon sus tout. Mai iéu me fai plus gau
de rèn saupre despièi qu’un ome d’Etoulìo m’a engana pèr
si dicho: aquéu avié tua ‘n ome, e avié barrula long-tèms
; pièi èro vengu dins moun oustau, e lou reçaupeguère en
ami. Disié que l’avié vist en Creto vers Idoumeniéu, radoubant
si nau roumpudo pèr l’auristre, e qu’anavo reveni l’estiéu
d’après o l’autouno, emé de richesso en abounde e si sòci
parié di Diéu. Tu tambèn, o vièi que malamen t’endoulouires,
bord que lou destin t’a adu vers iéu, cerques pas de me
plaire pèr de messorgo, ni de m’assoulassa, car te farai
pas mai d’ounour e sarai pas mai toun ami pèr acò : mai
cregne Jupitèr paire dis oste e ai pieta de tu.
E l’avisa Ulisse ié respoundeguè :
— Ah ! segur as dins lou pitre un cor sènso fe, car meme
après moun juramen pos pas me crèire e te gagne pas. Mai
fasen un pache, e que li Diéu que repairon subre nautre
dins l’Oulimpe nous siegon temouin. Se toun mèstre revèn
dins aquelo demoro, dounome ‘no flassado em’ un jargau e
mando-me vers Doulìqui ounte vole ana ; e se toun mèstre
noun revèn, coume te lou dise, fai-me bandi pèr ti chouro
daut d’un grand baus, pèr qu’un autre paure ague pòu desenant
d’engana.
E tu, pourcatié, ié respoundeguères :
—
Estrangié, d’aro-en-lai perdriéu ansin moun bon renoum de
vertu entre lis ome, iéu que t’ai mena dins ma bòri e t’ai
fa li douno de l’oste, se te raubave pièi ta douço vido.
Poudriéu plus prega Jupitèr, Enfant dóu Tèms ! Mai aro es
l’ouro de manja. Que mi coumpagnoun siegon lèu aqui, que
pousquen alesti un bon repas dins la cabano.
Ansin se charravon entre éli, e dóu tèms li pourcatié emé
si porc arribèron. Embarrèron li porc dins li pouciéu, e
un chamatan de bèsti que prenon si plaço s’aubourè ensourdant.
Pièi lou pourcatié dounè l’ordre à si chouro :
— Adusès lou plus bèu di porc, que lou tue pèr aquel oste
que vèn de liuen; e se regalare tambèn nàutri que rustican
e que prenèn soucit di porc à dènt blanco, dóu tèms que
d’àutri manjon sènso vergougno lou crèis de nòsti peno.
Aguènt parla ‘nsin refendeguè de bos emé l’aram taiaire.
E li chouro aduguèron un porc bèn gras de cinq an que meteguèron
proche lou fougau. Lou pourcatié óublidè pas lis Inmourtau,
car èro un ome de bon; mai i’óufriguè la primour e jitè
dins lou fiò li sedo de la tèsto, e preguè touti li Diéu
que revenguèsse Ulisse. Pièi levant la man, piquè ‘m’ un
biho garda, e la vido lachè la bèsti. Li chouro lou durbiguèron
e lou besusclèron ; n’en faguèron de taioun, e lou pourcatié
metié li taioun sus la graisso espesso, la prenènt sus li
garro de tóuti li coustat. Pièi li metié sus lou fiò, après
lis avé ‘nfarina. Li chouro coupèron lis àutri moussèu,
li meteguèron sus d’aste, e li faguèron rousti e li pausèron
sus la taulo. Eumiéu s’aubourè pèr li parti, e soun amo
sabié lou juste : li partiguè en sèt e li destribuïguè :
uno part pèr li Ninfo e pèr Mercùri, Enfant de Maia après
avé fa li vot ; pièi dounè lis autro en cadun, e faguè l’ounour
à-n-Ulisse de l’esquino entiero dóu porc.
E lou mèstre se n’en gaudiguè, e ié diguè :
— Basto venguèsses l’ami de Jupitèr, noste Paire, o Eumiéu,
coume siés lou miéu, tu que me fas ounour coume que siéu.
E tu, Pourcatié, ié respoundeguères :
— Manjo, paure estrangié, e regalo-te de tout acò qu’es
tiéu ; car li Diéu dounon uno causo, n’en refuson uno autro,
coume ié plais : éli podon tout.
Ansin parlè, e counsacrè la primour is Inmourtau; pièi aguènt
óufert en libacioun la negro tencho meteguè la coupo entre
li man d’Ulisse, destrùssi di vilo, que s’assetè proche
sa part. Mesàuli dounè lou pan : aquéu, Mesàuli, lou pourcatié
l’avié croumpa de gènt de Tafos emé soun argènt, sènso l’ajudo
de la mestresso ni de Laerto. Li chouro mandèron li man
vers li mèisse davans éli.
E quand aguèron plus fam ni set,
Mesàuli levè lou pan de la taulo ; e tóuti s’anavon lèu
jaire.
La niue venguè, marrido, sénso luno, e Jupitèr plóuguè touto
la niue ; la Largado boufè ‘n furour. Mai Ulisse parlè au
mitan d’éli, pèr prouva lou pourcatié e vèire se ié quitarié
sa flassado pèr la ié douna, e se farié douna lou siéu à
l’un di chouro :
— Escouto-me, aro, Eumiéu, e vàutri, coumpagnoun, que vous
parle en me lausant : car lou vin enebriant m’empuro, lou
vin que fai canta l’ome de sèn, que fai risouleja, que fai
dansa e tambèn fai dire li causo que vaudriè miés teisa.
Mai d’abord qu’ai fa ‘ntèndre ma voues, m’escoundrai pas.
Ah ! s’ère jouine e s’aviéu la forço coume au tèms que calavian
d’embousc souto Troio ! Ulisse e Menelau, Enfant d’Atriéu
èron à la tèsto, e iéu lou tresen coumandave em’ éli, car
m’avien chausi. Quand fuguerian proche de la vilo e di grand
bàrri, s’ajasserian entour dóu castelar, dintre lis arroumias
espés, li sagno la palun, escoundu sout nòstis armo. La
tramountano nous toumbè dessus e nous aduguè la niue menèbro
e ado ; la neu toumbè, frejo ; e sus nòsti blouquié i’ avié
gelibre coume de glas. Tóuti lis àutri avien sa flassado
e soun jargau e sis espalo èron tapado pèr lou blouquié
; mai iéu cresiéu pas que deguèsse tant faire fre e aviéu
leissa coume un pau de sén ma flassado à mi sòci, e ère
parti ‘mé moun blouquié e ma bello cencho. Mai quand fuguè
la tresenco ouro de la niue e que lis astre trecoulavon,
alor parlère à-n-Ulissequ’èro proche iéu, ié toucant lou
couide, e aquest m’escoutè tant-lèu:
— Noble Enfant de Laerte, endùstri Ulisse, sarai lèu plus
di vivènt ; la fre me gagno, car ai pas ma flassado ; un
Diéu m’a troumpa pèr ana ‘nsin en jargau, e aro pode plus
m’escapa.
Ansin parlère, e aquest aguè ‘no idèio, car èro abile dins
lou counsèu coume dins la bataio. E me diguè souto voues
:
— Taiso-te aro, que noun quaucun di nostre t’ausigue.
Parlè, pièi la tèsto sus soun couide diguè :
— Escoutas, ami: un sounje m’es vengu ‘n dourmènt. Es que
sian vengu bèn liuen di veissèu: que quaucun vague dire
à-n-Agamennoun, Prince di pople, que mande mai d’ome de
si barco.
Ansin parlè, e à la lèsto, Touas, Enfant d’Andremoun s’aubourè
e leissè sa flassado roujo, e courriguè vers li nau. E iéu
emé plasè m’espandiguère dins soun mantèu. Pièi l’Aubo dóu
trone d’or trelusiguè. S’ère jouine coume alor e s’aviéu
la forço, un di pourcatié me baiarié sa flassado dins la
cabano, pèr amista e pèr l’ounour d’un ome valènt. Mai aro
me mespreson d’avè de marrit vièsti.
E tu, o Pourcatié, ié respoundeguères :
— O vièi, lou raconte qu’as fa es sènso reproche e n’as
pas parla de-bado : ni lou vièsti ni rèn te defautara de
ço que fau à-n-un paure malurous que demando. Mai à l’aubo
remetras ti pedas, car avèn pas de flassado ni de jargau
de rechange, e n’i’a qu’un pèr ome. Quand lou fiéu escari
d’Ulisse sara revengu, éu te dounara ‘no flassado em’ un
jargau e te fara mena mounte toun cor te dis d’ana.
Aguènt parla ‘nsin, s’aubourè; pièi faguè ‘n lié proche
lou fiò, e ié jitè d’aus de fedo e de cabro pèr Ulisse.
Aquest se ié couchè e Eumiéu l’atapè e espesso qu’avié pèr
se chanja quand fasié marrit tèms.
Ansin Ulisse s’ajassè aqui, e li chouro s’ajassèron proche
d’éu. Mai Eumiéu, i’agradè pas de coucha dins soun lié liuen
de soun bestiàri, e sourtiguè emé sis armo. Ulisse se gaudiguè
que prenguèsse tant de siuen de soun bèn, dóu tèms qu’èro
de manco. Lou pourcatié meteguè en bandouliero sus sis espalo
soulido un glàsi pounchu, e carguè ‘no lourdo flassado pèr
se tapa dóu vènt, em’ uno grando aus de cabro ; pièi prenguè
‘n bastoun pounchu per s’apara di chin e dis ome, e s’anè
ajassa mounte dourmien li porc à dènt blanco, souto un roucas
cava, à l’abri de la Tramountano.