LOU REBOUSTÈRI DIS OUMBRO VANO
Pèr EN M. CASTEL.
Calouié dóu Coulege d’Arle
Quand fuguerian
vers la ribo e vers la nau, la tirerian à la mar divino ;
pièi meteguerian l’autre e li velo dins la barco negro ;
e aguènt pres la bestiaio lis embarquerian, e s’embarquerian,
tambèn nautri, doulènt, escampant de lavàssi de plour. Circè,
Divo à bello como, despietadouso emé soun paraulis, espirè
pèr nautre un vènt manejatiéu darrié la nau à prodo bluio,
e lou vènt, brave coumpan, gounflavo li velo.
Aguènt mes en plaço tóuti lis agré dins la barco, s’asseterian
: li vènt e lou pilot nous menavon. Tout lou jour vougant
pèr mar, li velo fuguèron tesado ; pièi lou Soulèu cabussè
e tóuti li camin s’ensourniguèron. E la nau arribè i raro
de l’Oucean prigound.
Aqui i’avié lou pople e la ciéuta di Cimmerian de longo
agouloupa dins lou sagarés e li nivo ; e jamai lou Soulèu
trelusènt li regardo de si rai, ni quouro mounto vers lou
Cèu estela, ni quouro davalo mai dóu Cèu sus la terro ;
mai uno niue necrouso se i’espandis sus li pàuri mourtau.
Quand ié fuguerian s’abourdè la nau ; n’en tirerian li fedo,
pièi anerian long dóu cours de l’Oucean, jusqu’à l’endré
que Circè nous avié marca.
Aqui Perimedo em’ Éuriloque tenien li vitimo.
E iéu, aguènt
tira moun espaso pounchudo de la guèino, long de ma cueisso,
cavère un trau en terro d’uno couidado dins tout biais; alor
faguère de libacioun pèr tóuti li mort: en primo, de la melicous,
pièi de vin dous, pièi enfin d’aigo ; e dessus espargiguère
de farino blanco. Alor supliquère li tèsto vano di mort, fasènt
proumesso, quand sariéu tourna en Itaco, de sacrifica dins
moun oustau ma plus bello junego turgo, de faire un fiò de
causo preciouso e de tua, pèr Tiresias soulet, un aret tout
negre, lou plus bèu au mitan de mi fedo. Pièi, quand aguère
escounjura lou pople di mort emé de vot e de pregaio, prenguère
li vitimo, lis escoutelère sus lou trau ; e un sang encre
rajavo. Lis amo di mort qu’antan fuguèron, s’acampavon, salido
de l’Erebe : nòvio jouvo, jouvènt, e vièi qu’an rebouli, e
tèndri vierginello adoulentido dins soun cor, e un fube de
guerrié emé sis armo en sang, mata dins li bataio pèr li lanço
apounchado d’aram, à bóudre s’acampavon de tóuti li caire
entour dóu cros, em’ un fremin demasia. La temour palo m’agantè.
Alor, lis empurant, diguère à mi sòci d’espeia li vitimo escoutelado
emé l’aram crudèu, piei de li brula e li voua i Diéu, au pouderous
Plutoun em’ à la terriblo Persefouno. Iéu m’assetère, aguènt
tira moun espaso de la guèino long de ma cueisso, e noun leissère
li tèsto vano di mort s’aflata dóu sang, davans que n’aguèsse
questiouna Tiresias.
L’amo de moun coumpan Elpenour venguè proumiero ; l’avien
pas sepóutura dins la terro vasto ; avian leissa dins lou
palais de Circè soun cadabre noun ploura e noun ensepeli,
car d’àutris obro nous secutavon. Plourère, l’aguènt vist,
e n’aguère pieta dins moun cor, e ié diguère aquéli paraulo
aludo :
— Elpenour, coume siés vengu dins la sourniero espesso ?
e vengu d’à pèd siés arriba mai lèu que iéu emé ma negro
barco.
Ansin parlère, e me respoundeguè, plourant :
— Noble Enfant de Laerte, endùstri Ulisse, un diéu de malastre
e l’abounde dóu vin m’an perdu. Coucha dins lou palais de
Circè, sounjave pas de davala pèr l’escalo longo : toumbère
d’aut de la téulisso, e me roumpeguère lou còu ; e moun
amo davalè vers Plutoun. Mai aro te n’en pregue, pèr aquéli
qu’as leissa, pèr ta femo, pèr toun paire que t’abariguè
pichot, pèr Telemaque qu’as leissa, enfant unen, dins toun
palais. Sabe qu’estènt sourti de la demoro de Plutoun poujaras
vers l’Isclo d’Ajaio emé ta nau bèn gaubejado. Aqui, o Rèi,
te demande de t’ensouveni de iéu e de pas parti me leissant
noun ploura e noun ensepeli, de pòu que siegue l’encauso
de l’iro di Diéu : mai fai me crema emé tóuti mis armo,
pièi aubouro au bord de la mar bléujo un mausoulèu à toun
sòci malastra, pèr fin que lis ome se remèmbron de iéu dins
l’aveni. Fai acò, pièi sus ma toumbo tancaras lou rèm que
vivènt remave emé li coumpagnoun.
Ansin mute, e ié respoundènt ié diguère :
— Farai tout acò, vai, paure marrit.
Ansin nous parlavian tóuti dous triste, iéu asseta emé moun
espaso sus lou sang ; e de l’autre las dóu cros moun sòci
me parlavo d’abounde. Pièi venguè l’amo de ma maire trepassado,
Anticlèio, fiho dóu generous Autoulique, qu’aviéu quitado
pleno de vido en partènt pèr la santo Ilioun. Plourère en
la vesènt e n’aguère pieta dins moun cor, mai pamens la
leissère pas mai s’aflata dóu sang, tant qu’aviéu pas questiouna
Tiresias. Alor l’amo de Tiresias de Tevo venguè, tenènt
i man lou bourdoun d’or. Me recouneiguè e me diguè :
— Noble enfant de Laerte, endùstri Ulisse, perqué siés vengu,
paure marrit, pèr vèire li mort e soun païs de lamento ?
Mai tiro-te dóu cros, lèvo toun espaso, que bègue lou sang,
e te dirai la verita.
Parlè ‘nsin, e me tirant arrié, rengueinère moun espaso
clavelado d’argènt ; e quand aguè chourla lou sang encre,
alor lou noble devinaire me diguè :
— Cerques la douço revengudo, o glourious Ulisse, mai un
Diéu te la rendra duro ; crese pas qu’escapes à-n-Aquéu
que bassaco la terro, car s’es amali contro tu quand as
avugla soun fiéu escari. Pamens arribaré, après avé rebouli,
se vos teni toun èime em’ aquéu de ti coumpan : quand ta
barco bèn gaubejado abourdara l’Isclo di Tres Pouncho, vous
escapant de la mar vióuleto, aqui atroubarés dins li paisse
li junego e li fedo grasso dóu Souléu que vèi tout e qu’ausis
tout. Se te soucitant de toun retour, li laisses sèns ié
faire de mau poudrés encaro arriba dins Itaco, emé proun
reboulimen ; mai se ié fas de mau, alor iéu te dise que
perdras ta nau e ti coumpan. E se te n’escapes, tournaras
de tard e miserable, sènso ti coumpan, sus uno nau estranjo
; atroubaras lou malur asseta dins toun oustau, d’ome plen
de croio que de vourisson toun bèn, cercon ta femo divino
e ié fan de douno nouvialo. Mai, estènt arriba, segur puniras
sis escorno. E quand auras emé l’aram pounchu sagata li
Calignaire dins toun palais, siegue pèr engano, siegue apertamen,
partiras mai d’un rèm lóugié jusquo que siegues vengu vers
d’ome que noun counèisson la mar e que salon pas soun viéure,
e que counèisson pas li nau à prodo pourpro nimai li rèm
lóugié, alo di barco. Te dirai un signe clar que t’escapara
pas: quand faras lou rescontre d’un viajadou que cujara
vèire un flèu sus toun espalo bléujo, alor fico en terro
toun rèm lóugié e fai au rèi Netune la bello óuferto d’un
aret, d’un tau emé d’un verre, grignoun di trujo ; pièi
tourno à toun oustau e fai de sànti tuado à l’ounour di
Diéu inmourtau que repairon lou vaste Cèu, sènso n’óublida
un. E la mort douço te vendra foro mar et te matara, aclapa
d’an benura ; entour de tu li pople. Saran urous. Em’ acò
t’ai di de causo vertadiero.
Ansin mutè e ié respoundeguère :
— Tiresias, li Diéu meme an decida ansin. Mai parlas-me
franc : vese eici l’amo de ma maire trepassado; isto sènso
muta proche dóu sang ; aujo pas regarda soun fiéu ni ié
parla. Digas-me coume me poudra counèisse.
Parlère e me respoundeguè ‘nsin.
— T’esplicarai acò sèns peno ; mai gardo dins toun èime
mi paraulo. Aquéli di mort que leissaras s’aflata dóu sang
te diran de causo vertadiero; mai aquéli que butaras, se
retiraran de tu.
Aguènt parla ‘nsin, l’amo dóu rèi Tiresias
aguènt di soun ouracle s’estremè dins la demoro de Plutoun.
Mai iéu istère aqui ferme jusquo que ma maire sieguèsse
vengudo e aguèsse begu lou sang encre. E tant-lèu me couneiguè,
e, lamentouso, me diguè aquéli paraulo aludo :
— Moun enfant, coume siés vengu viéu dins li tenèbro sourno
? Car es dificile i vivènt de vèire aquéli causo. Entre
éli e nautre i’a de grand flume e de courrènt fèr ; l’Oucean
que noun se pòu travessa sènso veissèu bèn gaubeja. Siés
arriba eici, long-tèms barrula despièi Troio emé ta nau
emai ti sòci ? As pas revist Itaco, ni ta femo, ni toun
palais ?
Ansin parlè, e ié respoundeguère :
— Ma maire, lou besoun m’a fa davala vers li demoro de Plutoun,
pèr questiouna l’amo de Tiresias de Tebo. Ai pancaro abourda
ni l’Acaio nimai la terro nostro ; mai traule delongo e
reboulisse despièi qu’ai segui Agamennoun vers Ilioun, nourriguiero
de bèu chivau, pèr me batre emé li Trouian. Mai digas-me
la verita: coume lou mau-destin de la mort destrùssi vous
a-ti giblado ? Es uno longo malautié ? vo bèn s’Artemis,
vous aura matado de si dóuci matrassino. Parlas-me de moun
paire e de moun drole qu’ai quita ; mis ounour soun-ti encaro
entre si man, vo bèn s’un autre d’entre lis ome li tèn ?
car tóuti creson que tournarai plus. Digas-me tambèn li
pensado de ma mouié e ço que comto de faire, se demoro emé
soun enfant e se gardo sauvo ma fourtuno, vo bèn se lou
proumié di Grè l’a presso.
Ansin parlave, e tant-lèu ma maire venerablo me venguè :
— Cor-paciènto, elo rèsto sèmpre, dins toun palais ; mai
li niue lamentouso emai li jour pèr elo se coumbourisson
en lagno. Mai i’a degun encaro que tengue ti bèus ounour,
e Telemaque meno siau toun bèn, e taulejo dins de bèu festin
coume counvèn à-n-un ome que rènd la justiço, car tóuti
lou counvidon. E toun paire rèsto au mas; descènd plus en
vilo ; éu n’a plus ni lié mouflu, ni flassado, ni vano magnifico.
Mai l’ivèr dor à l’oustau emé li ràfi, i cèndre dóu fiò
e s’abiho de peiandro ; e quouro vèn l’estiéu e la sesoun
que verdejo se fai un lié de fueio morto dins soun drud
vignarés, e s’ajasso aqui ; uno grando peno crèis dins soun
èime, e plouro ta mal-astrado ; e lou dur vieiounge l’aclapo.
Iéu tambèn s’ai peri e s’ai segui moun destin, n’es pas
Artemis, que de si dóuci matrassino me matè ; m’a pas pres
nimai uno malautié que devigouro li mèmbre em’ uno afrouso
magagno : mai, es toun regrèt, soun li lagno e lou souveni
de toun amenanço, o glourious Ulisse, que m’an leva la douço
vido.
Ansin
parlè, e iéu, l’èime bourrela, vouliéu embrassa l’amo de
ma maire ; tres fes ié venguère, car moun cor me dounavo
de voio, e tres fes s’esvanè de mi man coume uno oumbro
e coume un sounge ; uno doulour agudo me lansavo dins lou
cor, e ié diguére aquéli paraulo aludo :
— Ma maire, perqué m’esperas pas quand vous vole embrassa:
car meme vers Plutoun, enliassant nòsti man aurian pouscu
s’assadoula de triste gème. Ansin la noblo Persefouno pèr
m’endoulouira que mai m’aura manda qu’un glàri !
Ansin parlave e ma maire venerablo tant lèu me respoundeguè
:
— Ai ! las, moun enfant, o lou mai desastra dis ome! noun,
Persefouno, chato de Jupitèr t’engano pas ; acò ‘s la lèi
di mourtau qu’an trepassa: car li nèr tenon plus ni li car
ni lis os,mai la ràbi dóu fiò lampant li devigouro uno fes
que la vido a leissa lis os blanc ; e l’amo coume un sounge
alu pren sa voulado. Mai tourno vitamen à la lus, e remèmbrote
de tout acò pèr lou redire pièi à ta mouié.
Ansin parlavian ; e li femo, aquéli qu’antan fuguèron li
femo o li chato di meiour, empurado pèr Persefouno, venien,
e s’acampavon à mouloun entour dóu sang encre. Iéu sounjave
coume fariéu pèr li questiouna caduno; e me pareiguè lou
miés de desfourrella moun espaso pounchudo,e de li pas leissa
béure tóutis au cop dins lou sang encre. Alor, aquésti,
uno à cha uno, s’aflatèron, e caduno disié sa raço : iéu
li questiounère tóuti.
La proumiero que veguère fuguè Tirò, nascudo d’un noble
paire, car me diguè èstre sagatun dóu noble Saumouniéu e
la mouié de l’Enfant d’Eole, Cretiéu. S’èro presso d’amour
pèr un Flume, lou divin Enipiéu, lou mai bèu di flume que
siegon sus terro ; s’espacejavo souvènt long de soun bèu
courrènt. Aguènt pres la formo d’aquéu, Flume, lou Diéu
que tèn la Terro e la bassaco se couchè au grau dóu courrènt
revoulunous : uno erso pourpro ? auto coume uno mountagno
se clinè e lis agouloupè, lou Diéu emé la mourtalenco. Éu
desfaguè la cencho de la vierge e ié vujè la som. Pièi aguènt
fa l’obro d’amour, ié prenguè la man e ié diguè :
— Alègro-te, femo, pèr moun amour ! Dins un an coumpli,
partouriras d’enfant glourious, car lou lié dis, Inmourtau
noun es esterle. Souigno-lèi e abarisse-lèi. Aro, vai vers
ta demoro e digues pas moun noum : mai pèr tu souleto siéu
Netune que bassaco la Terro.
Aguènt parla ‘nsin, esquihè souto la mar oundouso. É Tirò
prens partouriguè pièi Pelias e Neliéu que venguèron tóuti
dous de pouderous ajudaire dóu grand Jupitèr. Pelias emé
si riche capitau demourè dins la vasto Iolcos, e Neliéu
dins la savelouso Pilos. E Tirò, la rèino di femo dounè
à Cretiéu d’àutris enfant : Esoun, Fèro, e l’atrinaire de
chivau Amitaoun.
Pièi
veguère Antiopo, chato d’Asope, que se fasié glòri d’avé
dourmi dins li bras de Jupitèr; n’aguè dous drole, Anfioun
e Zètos que li proumié bastiguèron Tebo di Sèt porto e ié
faguèron de tourre, car sènso li tourre emai fuguèsson pouderous,
aurien pas pouscu, abita la vasto Tebo.
Pièi veguère Alcmeno, la femo d’Anfitrioun, que partouriguè
lou valènt Ercule, cor de leioun, l’aguènt councéupu dins
li brassado dóu grand Jupitèr. Pièi Megaro, fiho dóu noble
Creoun e que fuguè la mouié de l’Enfant d’Anfitrioun, indountable.
Pièi veguère la maire d’Edipe, la bello Epicasto que faguè
‘n grand crime, sènso lou saupre en se maridant emé soun
fiéu. E aquest aguènt tua soun paire, prenguè sa maire.
Mai li Diéu faguèron counèisse aquéli causo is ome. Edipe,
malamen adoulouri dins l’amado Tebo, mestrejavo lis enfant
de Cadmos pèr la voulounta marrido di Diéu. Epicasto, predo
di doulour, davalè i Porto tosto de Plutoun, aguènt estaca
uno cordo i post e leissè à soun fiéu lis ànci fougouso
que dounon li Feràmio d’uno maire.
Pièi veguère la bello Clouris, qu’antan Neliéu prenguè pèr
sa bèuta après i’avedre fa de douno nouvialo noumbrouso.
Èro la mai jouino di chato d’Anfioun, enfant de Jasos, que
pouderous mestrejè Ourcoumène di Minian emé Pilos. E de
Neliéu, Clouris aguè de bèus enfant : Nestor, Cròmie emé
lou fièr Periclimene ; pièi la preclaro Però, bello à mirando,
cercado de tóuti lis ome : mai Neliéu voulié la douna qu’à-n-aquéu
que raubarié dins Filaco de Tessalìo li junego à bano courbudo
e large frountau dóu pouderous Ificliéu. Soulet un noble
devin proumeteguè ; mai lou mau-sort d’un Diéu l’entravè,
e tambèn li cadeno soulido di bouvatié garrigau. Pamens,
quand li jour emai li mes passavon, l’an fasènt soun revoulun,
e quand li sesoun venguèron mai, alor lou pouderous Ificliéu
destaquè lou devin vertadié e la voulounta de Jupitèr se
coumpliguè.
Pièi veguère Leda, femo de Tindare, que d’éu n’aguè dous
enfant verturious : Castour, atrinaire de chivau, e Pòlus
di poung soulide. E la terro que porto vido li tèn encaro
viéu tóuti dous ; e souto terro meme soun à l’ounour de
Jupitèr, car vivon e moron l’un après l’autre ; e soun tambèn
à l’ounour di Diéu.
Pièi veguère Ifimedèio, femo d’Aouliéu, que disié s’èstre
apariado à Netune. Partouriguè dous drole que visquèron
gaire : Otos parié di Diéu emé l’ilustre Efialto, li mai
bèu que la Terro adounivo ague nourri, après l’ilustre Ourioun.
A nòu-v-an èron large de nòu couidado e aut de nòu brasso.
Menacejèron lis Inmourtau dins l’Oulimpe de ié faire uno
guerro de massacre. Cerquèron de metre l’Ossa sus l’Oulimpe
e lou Pelioun di séuvo fernissènto, per escala lou Cèu.
E l’aurien fa segur s’èron vengu de barbelas, mai lou fiéu
de Jupitèr, enfant de Latouno à bello como, li matè tóuti
dous avans que de bourro aguesson flouri si tempe e que
si gauto s’escoundiguèsson de péu flòri.
Pièi veguère Fèdro, e Proucris e la bello Ariano, chato
de Minos que saup tout : Tesiéu antan la menè de Creto dins
lou drud terraire d’Ateno la santo ; mai n’en jouïguè pas,
car, avertido per Bàccus, Artemis la matè dins Dìo embarrado
d’erso.
Pièi veguère Mairo, e Climeno e l’oudiouso Erifilo que trahiguè
soun ome pèr d’or. Mai poudriéu pas vous dire lou noumbre
nimai lou noum d’aquéli que veguère, femo e chato d’ome
valènt, car, avans de fini, la niue divino tambèn se sarié
acabado. Es l’ouro de dourmi dins la nau couchouso emé mi
coumpagnoun vo eici, car ma partènço es entre li man di
Diéu e dins li vostro.
Ansin parlè Ulisse e dins lou palais sour tóuti restavon
mut, tengu pèr lou chale. Alor Aretè di bras blanc parlè
proumiero :
— Feacian, coume vous sèmblo aquel ome pèr sa bèuta, pèr
sa grandour, pèr sa sapiènci ? Es moun oste, mai certo es
un ounour pèr iéu mai pèr vautre. Mai vous despachès pas
de lou remanda e ié plagnissès pas li douno, car n’a grand
besoun ; vautre avès dins vòstis oustau de richesso tant
e pièi mai, pèr la gràci di Diéu.
Alor lou noble Equeniéu,
lou mai vièi di Feacian, diguè ‘nsin :
— Ami, la rèino prudènto nous parlo emé de sèn e ‘n drechuro:
óubeïssès dounc. Es àn-Alcinòu de parla e de faire, e nautre
faren coume éu.
E Alcinòu ié respoundeguè :
— Acò sara fa se siéu encaro en vido e se coumande i Feacian,
ami di rèm. Mai que l’oste rèste encaro jusqu’à deman, emai
trelime de parti, pèr fin que coumpligue mi douno. Pèr soun
retour es l’afaire dis ome, e subretout de iéu car mestreje
lou pople.
E l’avisa Ulisse respoundènt, ié diguè :
— Pouderous Alcinòu, egrègi entre lou pople, se me disias
de resta eici tout l’an e que ma partènco sieguèsse alestido,
e que de douno meravihouso me fuguèsson dounado, diriéu
voulountié de : o ; car es meiour de rintra dins la caro
patrìo emé li man pleno, car n’en sariéu mai ounoura e mai
ama pèr tóuti lis ome que me veirien reveni en Itaco.
E Alcinòu alor ié venguè :
—
Ulisse, te poudèn pas, certo, souspicha d’èstre un embulaire
ni un raubadou, coume soun tant de barrulaire que la negro
terro nourris, e que dison de messorgo ounte res ié counèis
rèn. Mai la béuta di paraulo es dins tu, emai lou sèn ;
e nous as fa lou dedu abile, coume aurié fa lou Chantre,
di mal-auvàri lamentous di Grè emé di tiéu de tu. Mai digome
vertadieramen s’as vist quaucun de ti sòci parié à Diéu
que soun ana ‘mé tu en Ilioun e i’an subi lou mau-destin.
La niue es longo que fenis plus e n’es pas l’ouro de dourmi
dins lou palais. Digo-me aquélis obro divino : restariéu
jusquo à l’aubo divino se vouliés me faire lou dedu de ti
desfourtuno.
E l’avisa Ulisse ié respoundeguè :
— Pouderous Alcinòu, egrègi dintre lou pople, i’a ‘n tèms
pèr bèn parla e i’a’n tèms pèr dourmi; mai se vos n’en mai
entèndre, te refusarai pas de counta de causo mai doulènto
: li mau de mi sòci qu’avien escapa dóu chafaret lamentous
di Trouian, mai periguèron pèr lou voulé d’uno traito femo.
Quand la venerablo Persefouno aguè esvarta d’eici d’eila
lis amo di femo, alor venguè l’amo adoulourido d’Agamennoun,
Enfant d’Atriéu ; entour i’avié lis amo d’aquéli qu’avien
subi lou mau-destin e qu’èron mort em’ éu dins l’oustau
d’Egiste.
Éu, quand aguè chourla lou sang encre, tant lèu
me couneiguè, e se doulouiravo, escampant de lavàssi de
plour. Alounguè li man pèr me touca, mai la forço qu’èro
dins éu l’avié plus, nimai la voio de si mèmbre souple.
Quand lou veguère, dins moun cor n’aguère pieta e plourère,
e ié paraulo aludo :
— Glourious Enfant d’Atriéu, Rèi dis ome, Agamennoun, coume
vai que lou maudestin de la mort t’a esterni ? Netune t’a-ti
gibla sus li nau en eigrejant lou boufe fòu di marrit vènt
? vo bèn sus la terro fermo d’enemi t’auran pica quouro
ié raubaves si biòu e si bèu escabot de fedo, o que te batiés
pèr ta ciéuta e pèr ti femo ?
Ansin mutère e tant-lèu me respoundeguè :
— Noble Enfant de Laerto, endùstri Ulisse, Netune m’a pas
esterni sus mi nau en eigrejant lou boufe fòu di marrit
vènt, e lis enemi sus terro fermo m’an pas truca. Mai Egiste
m’a fa subi la mort e lou mau-destin, emé l’ajudo de ma
traito mouié ; m’aguènt fa veni dins soun oustau pèr manja
em’ éu, m’a tua coume un biòu à la grùpi. Ansin siéu mort
de mort lamentouso ; e entour de iéu mi sòci èron sagata
sènso teme, coume li porc i dènt blanco pèr li noço, li
festenau flbri o li banquet d’un ome riche e poutènt. As
vist, certo, de mourtalage d’ome dins de bataio fèro ; mai
auriès gemi dins toun cor de vèire aquéli causo : erian
amassoula dins lou palais, entre li cratère e li taulo garnido,
e lou sòu regoulavo de sang. Alor entendeguère la lamentablo
voues de Cassandro, fiho de Priam, que la traito Clitennèstro
escoutelavo proche de iéu; e iéu de mourre-bourdoun, aubourave
li man pèr prene moun glàsi : mai la femo is iue de chin
s’aliunchè aguènt pas lou courage de plega mis iue de si
man e de barra ma bouco quand davalave vers Plutoun. I’a
rèn de mai bourrèu e de mai afrounta qu’uno femo qu’a perpensa
de causo tant desountado : ansin alestiguè la tuado de soun
lèime marit. Pensave, iéu, de tourna dins moun oustau, fasènt
gau à mis enfant, à mi gènt; mai elo, routinado qu’èro dins
lou mau, a espandi la vergougno sus elo e sus tout lou femelan,
emai sus lis ounèsto.
Ansin
parlè, e ié respoundeguère :
— O Dieu ! de quant Jupitèr Retrounissènt a pres en òdi
la raço d’Atriéu pèr la traitesso de si femo ! Deja pèr
Eleno un fube soun mort, e quand ères liuen, Clitennèstro
te calavo de las.
Ansin parlère e me respoundeguè tant-lèu :
— Ansin siegues jamai trop bon pèr uno femo, e ié digues
pas tout ço que sabes : mai digo n’i ‘en un pau e escounde
ié lou restant. Pèr tu la mort te vendra pas de ta femo,
car la fiho d’Icàri, la prudènto Penelopo es pleno de bòni
pensado. L’avèn leissado nòvio quand sian parti pèr la guerro
: soun enfant tout pichounet èro encaro au sen, e aro s’asseto
urous au mitan dis ome. Soun paire escari à soun retour
lou veira ; e embrassara, soun paire. Iéu, ma mouié m’a
pas meme leissa mis iue s’assadoula de vèire moun enfant,
car m’a sagata. Mai te dounarai un counsèu, e lou gardaras:
fai abourda ta nau dins la bono terro de la patrìo à l’escoundudo
e noun is iue de tóuti, amor que i’a plus à se fisa di femo.
Aro, parlo e digo-me la verita s’as sachu que moun drole
visquèsse encaro dins Ourcoumeno o dins la savelouso Pilos,
o dins la vasto Esparto, vers Menelau: car lou divin Ourèsto
es pas mort encaro sus terro.
Ansin parlè e ié respoundeguère :
— Enfant d’Atriéu, perqué me demandes acò ? Sabe pas s’es
viéu o mort, e fau pas dire de causo vano.
Tóuti dous, emé de paraulo tristo se respoundian ; erian
dre que se lagnavian, emé de lagremo en abounde.
Pièi venguè l’amo d’Achile, Enfant de Peliéu ; pièi aquelo
de Patroclo e dóu noble Antiloque, e d’Ajas que pèr
presènci e pèr lou cor èro lou mai bèu di Grè après l’Enfant
de Peliéu sènso deco. Alor l’amo d’Achile me recouneiguè,
e, se doulouirant, me diguè aquéli paraulo aludo :
— Noble Enfant de Laerto, endùstri Ulisse, desfourtuna,
de que penses d’auja encaro dins toun èime, d’abord qu’as
davala vers Plutoun mounte demoron lis oumbro vano di mort.
Ansin mutè, e iéu, respoundènt, ié diguère :
— O Achile, Enfant de Peliéu, lou mai egrègi di Grè, siéu
vengu pèr saupre li counsèu de Tiresias, que me diguè coume
poudrai arriba dins l’arèbro Itaco ; car siéu pas revengu
en Grèço, ni dins la terro de la patrìo, e sènso teme ai
rebouli. Mai tu, Achile, res es esta e res sara mai urous
que tu, car vivènt te fasian ounour coume à-n-un Diéu, e
aro mestrèjes li mort : ansin te doulouirèsses pas d’èstre
mort, Achile.
Ié parlère ansin, e tant-lèu me respoundeguè :
— Me parles pas de la mort, ilustre Ulisse ! Amariéu miés
èstre un ràfi travaiant pèr un paure e que ma vido fuguèsse
mingro, pulèu que de mestreja tóuti li mort trepassa. Mai
anen, parlo-me de moun enfant glourious, s’es ana à la guerro
pèr èstre au proumié rèng, vo noun ; digo-me se sabes quicon
dóu noble Peliéu, se tèn encaro sis ounour entre li benura
Mirmidoun ; o se lou mesprèson dins l’Ellado e la Ftìo,
pèr ço que lou vieiounge entravo si man e si pèd. Car iéu
lou pode plus ajuda souto li rai dóu Soulèu, coume quand
ère vers la grando Troio e que giblave li mai valènt en
defendènt li Grè. Ah ! se pareissiéu un moumen dins l’oustau
de moun paire, giblariéu segur de ma forço e de mi man invincido
aquéli que ié fan escorno o ié raubon l’ounour.
Ansin parlè, e ié respoundeguère :
— Sabe rèn dóu noble Peliéu ; mai te dirai lou verai, se
vos, de toun enfant escari, Neouptoulemo. Iéu l’ai mena
sus uno barco cloutudo, de l’isclo de Scìros vers li Grè
di bèu cambau. Segur quand erian davans Troio e que discutavian,
parlavo toujour proumié e s’enganavo pas ; e i’avié que
Nestor emé iéu pèr lou passa. Mai quand se batian emé l’aram
dins li plano de Troio jamai restavo dins lou mouloun di
guerrejaire, mai èro sèmpre en avans, relevant sus tóuti
pèr lou courage. Poudriéu pas te dire lou fube de guerrié
que sagatè en defendènt li Grè, mai tuè ‘mé l’aram lou valènt
Euripile, enfant de Telefe, e entour d’aquest forço Ceteian
fuguèron massacra, pèr li douno que Priam avié mandado à
si femo. Euripile èro lou mai bèu dis ome qu’ai vi après
lou divin Mennoun. Quand mounterian, nàutri, li meiour di
Grè dins lou Cavau qu’avié fusteja Epiéu, es iéu qu’ère
carga de barra e de durbi lou soulide embousc. Lis àutri
capo di Grè, escampavon de plour e si mèmbre tremoulavon
: éu, toun fiéu, lou veguère jamai pali, ni tremoula, ni
seca de lagremo ; mai me demandavo de lou leissa sourti
dóu Cavau, e cercavo lou ploumbèu soun glàsi, e sa lourdo
lanço d’aram, perpensant la rouino di gènt de Troio. E quouro
aguerian derouï l’aut castelar de Priam, mountè sus soun
veissèu em’ uno bello part de piho, san e siau, l’aram pounchu
l’aguènt jamai touca ni de proche nimai de liuen, coume
arribo en guerro, car Mars fourro-bourro furiousamen li
guerrié.
Ansin
parlère e l’amo dóu felen d’Eaque, d’Achile pèd-lèuge s’aliunchè,
fièro, sus la prado d’alegue, e gauchouso que i’aguèsse
di la glòri de soun fiéu.
Mai lis àutris amo di mort istavon endoulouirado e demandavon
di causo qu’avien soucit. Souleto aquelo d’Ajas, Enfant
de Telamoun, restavo à despart, enmaliciado que l’aguèsse
gagna quand pleidejavo, vers li nau, pèr lis armo d’Achile
: or la maire venerablo dóu felen d’Eaque lis avié pausado
davans tóuti e nòsti juge èron lis enfant di Trouian emé
Minervo que brandis la lanço. Basto li Diéu ! noun l’aguèsse
gagna dins aquelo mau-mesclo, car pèr elo la terro acatè
aquéu cap, Ajas lou mai bèu e lou mai brave di Grè après
lou noble enfant de Peliéu. E ié diguère aquéli paraulo
douço coume lou mèu :
— Ajas, noble Enfant de Telamoun, meme après la mort déuriés-ti
pas óublida toun iro d’aquélis armo de malastre que li Diéu
dounèron pèr la rouino di Grè. Car tu, sa tourre d’éli,
as peri, e nàutri, li Grè s’endoulouiran de ta mort coume
d’aquelo d’Achile. Res n’èro l’encauso, mai Jupitèr soulet,
en òdi de l’armado di Grè, t’a liéura à la Parco. O Rèi,
vène, escouto mi paraulo e coucho l’iro de toun noble cor.
Ié parlère ansin, mai éu respoundeguè rèn, e s’enanè vers
lis àutris amo di mort trepassa. M’aurié pamens parla coume
iéu, emai fuguèsse enmalicia; mai dins moun èime amave miés
vèire lis amo dis àutri mort.
Veguère Minos, l’enfant ilustre de Jupitèr, que tenié lou
bourdoun d’or : asseta, jujavo li mort, e aquésti dins lou
Palais di làrgi pourtau s’assetavon o s’aubouravon pèr pleideja.
Pièi après éu veguère l’inmense Ourioun, cassant dins la
prado d’alegue li bèsti antan tuado pèr éu sus li mount
sóuvertous, emé sa masso d’aram que se roumpié jamai.
Pièi veguère Titios, enfant de la Terro preclaro, espandi
au sòu sus nòu journau de large. E dous vóutour, de cade
caire ié fousigavon lou fege dins la frechaio, e éu de si
man noun li poudié coucha. Car avié vióulenta Latouno, la
femo preclaro de Jupitèr, quand anavo à Pitò à travers lou
Panoupiéu di bèu cor balarèu.
E veguère Tantale, emé de doulour afrouso, dre au mitan
d’uno lono que ié bagnavo lou mentoun ; aqui èro badant
de la set e noun poudié prene l’aigo pèr bèure. Car cado
fes que lou vièi se beissavo, l’aigo s’esvanavo ; e entour
de si pèd la terro negro pareissié, car un diéu la i’eidracavo.
E lis aubre à ramo aubourado leissavon pendoula d’en aut
sa frucho, pero e mióugrano poumo e trelusènto, e dóuci
figo e la flour dis óulivo : mai quouro lou vièi venié pèr
lis aganta emé li man, lou vènt lis aubouravo enjusqu’i
nivo souloumbrous.
Pièi veguère Sisife : emé de doulour terriblo, butavo emé
si dos man un clapas demasia ; e s’esperfourçant di man
e di pèd, butavo la pèiro en aut vers lou cresten. Mai quand
èro à mand de passa la cimo, alor uno forço pouderouso la
butavo arrié, e la malo pèiro roudelavo mai dins li baisso.
E Sisife fasènt tiba si nèr, la butavo mai, e la susour
regoulavo de si mèmbre, e la póusso s’aubouravo subre la
tèsto.
Pièi veguère lou pouderous Ercule, o soun glàri (car éu,
au mitan dis Inmourtau, se gaudis dins si festin, aguènt
Ebè di bèu taloun, chato dóu grand Juptèr e de Junoun di
sandalo d’or). Entour d’éu i’avié uno rumour de mort s’estraiant
de tóuti li caire, coume d’aucèu; éu, sourne coume la niue,
s’alandavo emé soun arc en man, la flècho sus la cordo coume
s’anavo tira. E un baudrié d’or porto-esfrai cenchavo soun
piés, emé de bèllis escrinceladuro, d’ourse, de senglié
e de leioun emé d’iue flamejant, de bataio, de tuert, de
masèu e de chaple d’ome. Aquéu qu’avié fa aquéu baudrié
n’aurié pas pouscu refaire soun parié. Ercule tout d’un
tèms me couneiguè quand m’aguè vist e, gouissant, me diguè
aquéli paraulo aludo :
— Noble Enfant de Laerto, endùstri Ulisse, paure tu ! portes
tambèn toun mau-destin coume iéu souto li rai dóu Soulèu.
Iéu, en verita, n’ère lou fiéu de Jupitèr, Enfant dóu Tèms,
mai aviéu de malur tant-que, gibla qu’ère pèr un ome plus
marrit que iéu, de forço, que me fasié faire de dur travai.
Un jour me mandè rauba lou Chin dis Intèr, Cerbère ; cresié
pas que i’aguèsse pèr iéu un travai mai dur. Mai raubère
lou Chin e lou tirassère foro di demoro de Plutoun, car
Mercùri e Minervo dis iue glas m’avien ajuda.
Ansin parlè, e s’estremè mai dins la demoro de Plutoun.
Mai iéu restave aqui tanca pèr vèire se d’àutris eros di
tèms ancian se farien mai vèire ; e n’auriéu vist de mai
ancian, Tesieu, Piritòu, glourious enfant di Diéu. Mai lou
pople inmense di mort s’acampavon em’ uno rumour demasiado,
e la palo temour me prenguè. Aguère pòu que la glouriouso
Persefouno noun me mandèsse dis Infèr la tèsto moustro de
Gourgouno. E tout d’un tèms revenguère vers ma barco, e
dounère ordre à mi coumpan que iè mountèsson e descapelèsson
la maio. Tant lèu s’embarquèron e s’assetèron sus li banc
d’apès, e lou courrènt l’empourtè sus lou flume Oucean emé
la forco di rèm e lou vènt en favour.