Cant XI

Remonter

   
 

 

  LOU REBOUSTÈRI DIS OUMBRO VANO

Pèr EN M. CASTEL.

Calouié dóu Coulege d’Arle

 

   Quand fuguerian vers la ribo e vers la nau, la tirerian à la mar divino ; pièi meteguerian l’autre e li velo dins la barco negro ; e aguènt pres la bestiaio lis embarquerian, e s’embarquerian, tambèn nautri, doulènt, escampant de lavàssi de plour. Circè, Divo à bello como, despietadouso emé soun paraulis, espirè pèr nautre un vènt manejatiéu darrié la nau à prodo bluio, e lou vènt, brave coumpan, gounflavo li velo.

   Aguènt mes en plaço tóuti lis agré dins la barco, s’asseterian : li vènt e lou pilot nous menavon. Tout lou jour vougant pèr mar, li velo fuguèron tesado ; pièi lou Soulèu cabussè e tóuti li camin s’ensourniguèron. E la nau arribè i raro de l’Oucean prigound.

   Aqui i’avié lou pople e la ciéuta di Cimmerian de longo agouloupa dins lou sagarés e li nivo ; e jamai lou Soulèu trelusènt li regardo de si rai, ni quouro mounto vers lou Cèu estela, ni quouro davalo mai dóu Cèu sus la terro ; mai uno niue necrouso se i’espandis sus li pàuri mourtau. Quand ié fuguerian s’abourdè la nau ; n’en tirerian li fedo, pièi anerian long dóu cours de l’Oucean, jusqu’à l’endré que Circè nous avié marca. Aqui Perimedo em’ Éuriloque tenien li vitimo.

   E iéu, aguènt tira moun espaso pounchudo de la guèino, long de ma cueisso, cavère un trau en terro d’uno couidado dins tout biais; alor faguère de libacioun pèr tóuti li mort: en primo, de la melicous, pièi de vin dous, pièi enfin d’aigo ; e dessus espargiguère de farino blanco. Alor supliquère li tèsto vano di mort, fasènt proumesso, quand sariéu tourna en Itaco, de sacrifica dins moun oustau ma plus bello junego turgo, de faire un fiò de causo preciouso e de tua, pèr Tiresias soulet, un aret tout negre, lou plus bèu au mitan de mi fedo. Pièi, quand aguère escounjura lou pople di mort emé de vot e de pregaio, prenguère li vitimo, lis escoutelère sus lou trau ; e un sang encre rajavo. Lis amo di mort qu’antan fuguèron, s’acampavon, salido de l’Erebe : nòvio jouvo, jouvènt, e vièi qu’an rebouli, e tèndri vierginello adoulentido dins soun cor, e un fube de guerrié emé sis armo en sang, mata dins li bataio pèr li lanço apounchado d’aram, à bóudre s’acampavon de tóuti li caire entour dóu cros, em’ un fremin demasia. La temour palo m’agantè. Alor, lis empurant, diguère à mi sòci d’espeia li vitimo escoutelado emé l’aram crudèu, piei de li brula e li voua i Diéu, au pouderous Plutoun em’ à la terriblo Persefouno. Iéu m’assetère, aguènt tira moun espaso de la guèino long de ma cueisso, e noun leissère li tèsto vano di mort s’aflata dóu sang, davans que n’aguèsse questiouna Tiresias.

    L’amo de moun coumpan Elpenour venguè proumiero ; l’avien pas sepóutura dins la terro vasto ; avian leissa dins lou palais de Circè soun cadabre noun ploura e noun ensepeli, car d’àutris obro nous secutavon. Plourère, l’aguènt vist, e n’aguère pieta dins moun cor, e ié diguère aquéli paraulo aludo :

   — Elpenour, coume siés vengu dins la sourniero espesso ? e vengu d’à pèd siés arriba mai lèu que iéu emé ma negro barco.

   Ansin parlère, e me respoundeguè, plourant :

   — Noble Enfant de Laerte, endùstri Ulisse, un diéu de malastre e l’abounde dóu vin m’an perdu. Coucha dins lou palais de Circè, sounjave pas de davala pèr l’escalo longo : toumbère d’aut de la téulisso, e me roumpeguère lou còu ; e moun amo davalè vers Plutoun. Mai aro te n’en pregue, pèr aquéli qu’as leissa, pèr ta femo, pèr toun paire que t’abariguè pichot, pèr Telemaque qu’as leissa, enfant unen, dins toun palais. Sabe qu’estènt sourti de la demoro de Plutoun poujaras vers l’Isclo d’Ajaio emé ta nau bèn gaubejado. Aqui, o Rèi, te demande de t’ensouveni de iéu e de pas parti me leissant noun ploura e noun ensepeli, de pòu que siegue l’encauso de l’iro di Diéu : mai fai me crema emé tóuti mis armo, pièi aubouro au bord de la mar bléujo un mausoulèu à toun sòci malastra, pèr fin que lis ome se remèmbron de iéu dins l’aveni. Fai acò, pièi sus ma toumbo tancaras lou rèm que vivènt remave emé li coumpagnoun.

   Ansin mute, e ié respoundènt ié diguère :

   — Farai tout acò, vai, paure marrit.

    Ansin nous parlavian tóuti dous triste, iéu asseta emé moun espaso sus lou sang ; e de l’autre las dóu cros moun sòci me parlavo d’abounde. Pièi venguè l’amo de ma maire trepassado, Anticlèio, fiho dóu generous Autoulique, qu’aviéu quitado pleno de vido en partènt pèr la santo Ilioun. Plourère en la vesènt e n’aguère pieta dins moun cor, mai pamens la leissère pas mai s’aflata dóu sang, tant qu’aviéu pas questiouna Tiresias. Alor l’amo de Tiresias de Tevo venguè, tenènt i man lou bourdoun d’or. Me recouneiguè e me diguè :

   — Noble enfant de Laerte, endùstri Ulisse, perqué siés vengu, paure marrit, pèr vèire li mort e soun païs de lamento ? Mai tiro-te dóu cros, lèvo toun espaso, que bègue lou sang, e te dirai la verita.

   Parlè ‘nsin, e me tirant arrié, rengueinère moun espaso clavelado d’argènt ; e quand aguè chourla lou sang encre, alor lou noble devinaire me diguè :

   — Cerques la douço revengudo, o glourious Ulisse, mai un Diéu te la rendra duro ; crese pas qu’escapes à-n-Aquéu que bassaco la terro, car s’es amali contro tu quand as avugla soun fiéu escari. Pamens arribaré, après avé rebouli, se vos teni toun èime em’ aquéu de ti coumpan : quand ta barco bèn gaubejado abourdara l’Isclo di Tres Pouncho, vous escapant de la mar vióuleto, aqui atroubarés dins li paisse li junego e li fedo grasso dóu Souléu que vèi tout e qu’ausis tout. Se te soucitant de toun retour, li laisses sèns ié faire de mau poudrés encaro arriba dins Itaco, emé proun reboulimen ; mai se ié fas de mau, alor iéu te dise que perdras ta nau e ti coumpan. E se te n’escapes, tournaras de tard e miserable, sènso ti coumpan, sus uno nau estranjo ; atroubaras lou malur asseta dins toun oustau, d’ome plen de croio que de vourisson toun bèn, cercon ta femo divino e ié fan de douno nouvialo. Mai, estènt arriba, segur puniras sis escorno. E quand auras emé l’aram pounchu sagata li Calignaire dins toun palais, siegue pèr engano, siegue apertamen, partiras mai d’un rèm lóugié jusquo que siegues vengu vers d’ome que noun counèisson la mar e que salon pas soun viéure, e que counèisson pas li nau à prodo pourpro nimai li rèm lóugié, alo di barco. Te dirai un signe clar que t’escapara pas: quand faras lou rescontre d’un viajadou que cujara vèire un flèu sus toun espalo bléujo, alor fico en terro toun rèm lóugié e fai au rèi Netune la bello óuferto d’un aret, d’un tau emé d’un verre, grignoun di trujo ; pièi tourno à toun oustau e fai de sànti tuado à l’ounour di Diéu inmourtau que repairon lou vaste Cèu, sènso n’óublida un. E la mort douço te vendra foro mar et te matara, aclapa d’an benura ; entour de tu li pople. Saran urous. Em’ acò t’ai di de causo vertadiero.

     Ansin mutè e ié respoundeguère :

   — Tiresias, li Diéu meme an decida ansin. Mai parlas-me franc : vese eici l’amo de ma maire trepassado; isto sènso muta proche dóu sang ; aujo pas regarda soun fiéu ni ié parla. Digas-me coume me poudra counèisse.

   Parlère e me respoundeguè ‘nsin.

   — T’esplicarai acò sèns peno ; mai gardo dins toun èime mi paraulo. Aquéli di mort que leissaras s’aflata dóu sang te diran de causo vertadiero; mai aquéli que butaras, se retiraran de tu.

 

   Aguènt parla ‘nsin, l’amo dóu rèi Tiresias aguènt di soun ouracle s’estremè dins la demoro de Plutoun. Mai iéu istère aqui ferme jusquo que ma maire sieguèsse vengudo e aguèsse begu lou sang encre. E tant-lèu me couneiguè, e, lamentouso, me diguè aquéli paraulo aludo :

   — Moun enfant, coume siés vengu viéu dins li tenèbro sourno ? Car es dificile i vivènt de vèire aquéli causo. Entre éli e nautre i’a de grand flume e de courrènt fèr ; l’Oucean que noun se pòu travessa sènso veissèu bèn gaubeja. Siés arriba eici, long-tèms barrula despièi Troio emé ta nau emai ti sòci ? As pas revist Itaco, ni ta femo, ni toun palais ?

   Ansin parlè, e ié respoundeguère :

   — Ma maire, lou besoun m’a fa davala vers li demoro de Plutoun, pèr questiouna l’amo de Tiresias de Tebo. Ai pancaro abourda ni l’Acaio nimai la terro nostro ; mai traule delongo e reboulisse despièi qu’ai segui Agamennoun vers Ilioun, nourriguiero de bèu chivau, pèr me batre emé li Trouian. Mai digas-me la verita: coume lou mau-destin de la mort destrùssi vous a-ti giblado ? Es uno longo malautié ? vo bèn s’Artemis, vous aura matado de si dóuci matrassino. Parlas-me de moun paire e de moun drole qu’ai quita ; mis ounour soun-ti encaro entre si man, vo bèn s’un autre d’entre lis ome li tèn ? car tóuti creson que tournarai plus. Digas-me tambèn li pensado de ma mouié e ço que comto de faire, se demoro emé soun enfant e se gardo sauvo ma fourtuno, vo bèn se lou proumié di Grè l’a presso.

   Ansin parlave, e tant-lèu ma maire venerablo me venguè :

   — Cor-paciènto, elo rèsto sèmpre, dins toun palais ; mai li niue lamentouso emai li jour pèr elo se coumbourisson en lagno. Mai i’a degun encaro que tengue ti bèus ounour, e Telemaque meno siau toun bèn, e taulejo dins de bèu festin coume counvèn à-n-un ome que rènd la justiço, car tóuti lou counvidon. E toun paire rèsto au mas; descènd plus en vilo ; éu n’a plus ni lié mouflu, ni flassado, ni vano magnifico. Mai l’ivèr dor à l’oustau emé li ràfi, i cèndre dóu fiò e s’abiho de peiandro ; e quouro vèn l’estiéu e la sesoun que verdejo se fai un lié de fueio morto dins soun drud vignarés, e s’ajasso aqui ; uno grando peno crèis dins soun èime, e plouro ta mal-astrado ; e lou dur vieiounge l’aclapo. Iéu tambèn s’ai peri e s’ai segui moun destin, n’es pas Artemis, que de si dóuci matrassino me matè ; m’a pas pres nimai uno malautié que devigouro li mèmbre em’ uno afrouso magagno : mai, es toun regrèt, soun li lagno e lou souveni de toun amenanço, o glourious Ulisse, que m’an leva la douço vido.

   Ansin parlè, e iéu, l’èime bourrela, vouliéu embrassa l’amo de ma maire ; tres fes ié venguère, car moun cor me dounavo de voio, e tres fes s’esvanè de mi man coume uno oumbro e coume un sounge ; uno doulour agudo me lansavo dins lou cor, e ié diguére aquéli paraulo aludo :

   — Ma maire, perqué m’esperas pas quand vous vole embrassa: car meme vers Plutoun, enliassant nòsti man aurian pouscu s’assadoula de triste gème. Ansin la noblo Persefouno pèr m’endoulouira que mai m’aura manda qu’un glàri !

   Ansin parlave e ma maire venerablo tant lèu me respoundeguè :

   — Ai ! las, moun enfant, o lou mai desastra dis ome! noun, Persefouno, chato de Jupitèr t’engano pas ; acò ‘s la lèi di mourtau qu’an trepassa: car li nèr tenon plus ni li car ni lis os,mai la ràbi dóu fiò lampant li devigouro uno fes que la vido a leissa lis os blanc ; e l’amo coume un sounge alu pren sa voulado. Mai tourno vitamen à la lus, e remèmbrote de tout acò pèr lou redire pièi à ta mouié.

   Ansin parlavian ; e li femo, aquéli qu’antan fuguèron li femo o li chato di meiour, empurado pèr Persefouno, venien, e s’acampavon à mouloun entour dóu sang encre. Iéu sounjave coume fariéu pèr li questiouna caduno; e me pareiguè lou miés de desfourrella moun espaso pounchudo,e de li pas leissa béure tóutis au cop dins lou sang encre. Alor, aquésti, uno à cha uno, s’aflatèron, e caduno disié sa raço : iéu li questiounère tóuti.

   La proumiero que veguère fuguè Tirò, nascudo d’un noble paire, car me diguè èstre sagatun dóu noble Saumouniéu e la mouié de l’Enfant d’Eole, Cretiéu. S’èro presso d’amour pèr un Flume, lou divin Enipiéu, lou mai bèu di flume que siegon sus terro ; s’espacejavo souvènt long de soun bèu courrènt. Aguènt pres la formo d’aquéu, Flume, lou Diéu que tèn la Terro e la bassaco se couchè au grau dóu courrènt revoulunous : uno erso pourpro ? auto coume uno mountagno se clinè e lis agouloupè, lou Diéu emé la mourtalenco. Éu desfaguè la cencho de la vierge e ié vujè la som. Pièi aguènt fa l’obro d’amour, ié prenguè la man e ié diguè :

   — Alègro-te, femo, pèr moun amour ! Dins un an coumpli, partouriras d’enfant glourious, car lou lié dis, Inmourtau noun es esterle. Souigno-lèi e abarisse-lèi. Aro, vai vers ta demoro e digues pas moun noum : mai pèr tu souleto siéu Netune que bassaco la Terro.

   Aguènt parla ‘nsin, esquihè souto la mar oundouso. É Tirò prens partouriguè pièi Pelias e Neliéu que venguèron tóuti dous de pouderous ajudaire dóu grand Jupitèr. Pelias emé si riche capitau demourè dins la vasto Iolcos, e Neliéu dins la savelouso Pilos. E Tirò, la rèino di femo dounè à Cretiéu d’àutris enfant : Esoun, Fèro, e l’atrinaire de chivau Amitaoun.

   Pièi veguère Antiopo, chato d’Asope, que se fasié glòri d’avé dourmi dins li bras de Jupitèr; n’aguè dous drole, Anfioun e Zètos que li proumié bastiguèron Tebo di Sèt porto e ié faguèron de tourre, car sènso li tourre emai fuguèsson pouderous, aurien pas pouscu, abita la vasto Tebo.

   Pièi veguère Alcmeno, la femo d’Anfitrioun, que partouriguè lou valènt Ercule, cor de leioun, l’aguènt councéupu dins li brassado dóu grand Jupitèr. Pièi Megaro, fiho dóu noble Creoun e que fuguè la mouié de l’Enfant d’Anfitrioun, indountable.

   Pièi veguère la maire d’Edipe, la bello Epicasto que faguè ‘n grand crime, sènso lou saupre en se maridant emé soun fiéu. E aquest aguènt tua soun paire, prenguè sa maire. Mai li Diéu faguèron counèisse aquéli causo is ome. Edipe, malamen adoulouri dins l’amado Tebo, mestrejavo lis enfant de Cadmos pèr la voulounta marrido di Diéu. Epicasto, predo di doulour, davalè i Porto tosto de Plutoun, aguènt estaca uno cordo i post e leissè à soun fiéu lis ànci fougouso que dounon li Feràmio d’uno maire.

   Pièi veguère la bello Clouris, qu’antan Neliéu prenguè pèr sa bèuta après i’avedre fa de douno nouvialo noumbrouso. Èro la mai jouino di chato d’Anfioun, enfant de Jasos, que pouderous mestrejè Ourcoumène di Minian emé Pilos. E de Neliéu, Clouris aguè de bèus enfant : Nestor, Cròmie emé lou fièr Periclimene ; pièi la preclaro Però, bello à mirando, cercado de tóuti lis ome : mai Neliéu voulié la douna qu’à-n-aquéu que raubarié dins Filaco de Tessalìo li junego à bano courbudo e large frountau dóu pouderous Ificliéu. Soulet un noble devin proumeteguè ; mai lou mau-sort d’un Diéu l’entravè, e tambèn li cadeno soulido di bouvatié garrigau. Pamens, quand li jour emai li mes passavon, l’an fasènt soun revoulun, e quand li sesoun venguèron mai, alor lou pouderous Ificliéu destaquè lou devin vertadié e la voulounta de Jupitèr se coumpliguè.

   Pièi veguère Leda, femo de Tindare, que d’éu n’aguè dous enfant verturious : Castour, atrinaire de chivau, e Pòlus di poung soulide. E la terro que porto vido li tèn encaro viéu tóuti dous ; e souto terro meme soun à l’ounour de Jupitèr, car vivon e moron l’un après l’autre ; e soun tambèn à l’ounour di Diéu.

   Pièi veguère Ifimedèio, femo d’Aouliéu, que disié s’èstre apariado à Netune. Partouriguè dous drole que visquèron gaire : Otos parié di Diéu emé l’ilustre Efialto, li mai bèu que la Terro adounivo ague nourri, après l’ilustre Ourioun. A nòu-v-an èron large de nòu couidado e aut de nòu brasso. Menacejèron lis Inmourtau dins l’Oulimpe de ié faire uno guerro de massacre. Cerquèron de metre l’Ossa sus l’Oulimpe e lou Pelioun di séuvo fernissènto, per escala lou Cèu. E l’aurien fa segur s’èron vengu de barbelas, mai lou fiéu de Jupitèr, enfant de Latouno à bello como, li matè tóuti dous avans que de bourro aguesson flouri si tempe e que si gauto s’escoundiguèsson de péu flòri.

    Pièi veguère Fèdro, e Proucris e la bello Ariano, chato de Minos que saup tout : Tesiéu antan la menè de Creto dins lou drud terraire d’Ateno la santo ; mai n’en jouïguè pas, car, avertido per Bàccus, Artemis la matè dins Dìo embarrado d’erso.

   Pièi veguère Mairo, e Climeno e l’oudiouso Erifilo que trahiguè soun ome pèr d’or. Mai poudriéu pas vous dire lou noumbre nimai lou noum d’aquéli que veguère, femo e chato d’ome valènt, car, avans de fini, la niue divino tambèn se sarié acabado. Es l’ouro de dourmi dins la nau couchouso emé mi coumpagnoun vo eici, car ma partènço es entre li man di Diéu e dins li vostro.

   Ansin parlè Ulisse e dins lou palais sour tóuti restavon mut, tengu pèr lou chale. Alor Aretè di bras blanc parlè proumiero :

   — Feacian, coume vous sèmblo aquel ome pèr sa bèuta, pèr sa grandour, pèr sa sapiènci ? Es moun oste, mai certo es un ounour pèr iéu mai pèr vautre. Mai vous despachès pas de lou remanda e ié plagnissès pas li douno, car n’a grand besoun ; vautre avès dins vòstis oustau de richesso tant e pièi mai, pèr la gràci di Diéu.

   Alor lou noble Equeniéu, lou mai vièi di Feacian, diguè ‘nsin :

   — Ami, la rèino prudènto nous parlo emé de sèn e ‘n drechuro: óubeïssès dounc. Es àn-Alcinòu de parla e de faire, e nautre faren coume éu.

   E Alcinòu ié respoundeguè :

   — Acò sara fa se siéu encaro en vido e se coumande i Feacian, ami di rèm. Mai que l’oste rèste encaro jusqu’à deman, emai trelime de parti, pèr fin que coumpligue mi douno. Pèr soun retour es l’afaire dis ome, e subretout de iéu car mestreje lou pople.

  E l’avisa Ulisse respoundènt, ié diguè :

   — Pouderous Alcinòu, egrègi entre lou pople, se me disias de resta eici tout l’an e que ma partènco sieguèsse alestido, e que de douno meravihouso me fuguèsson dounado, diriéu voulountié de : o ; car es meiour de rintra dins la caro patrìo emé li man pleno, car n’en sariéu mai ounoura e mai ama pèr tóuti lis ome que me veirien reveni en Itaco.

   E Alcinòu alor ié venguè :

   — Ulisse, te poudèn pas, certo, souspicha d’èstre un embulaire ni un raubadou, coume soun tant de barrulaire que la negro terro nourris, e que dison de messorgo ounte res ié counèis rèn. Mai la béuta di paraulo es dins tu, emai lou sèn ; e nous as fa lou dedu abile, coume aurié fa lou Chantre, di mal-auvàri lamentous di Grè emé di tiéu de tu. Mai digome vertadieramen s’as vist quaucun de ti sòci parié à Diéu que soun ana ‘mé tu en Ilioun e i’an subi lou mau-destin. La niue es longo que fenis plus e n’es pas l’ouro de dourmi dins lou palais. Digo-me aquélis obro divino : restariéu jusquo à l’aubo divino se vouliés me faire lou dedu de ti desfourtuno.

   E l’avisa Ulisse ié respoundeguè :

   — Pouderous Alcinòu, egrègi dintre lou pople, i’a ‘n tèms pèr bèn parla e i’a’n tèms pèr dourmi; mai se vos n’en mai entèndre, te refusarai pas de counta de causo mai doulènto : li mau de mi sòci qu’avien escapa dóu chafaret lamentous di Trouian, mai periguèron pèr lou voulé d’uno traito femo.

   Quand la venerablo Persefouno aguè esvarta d’eici d’eila lis amo di femo, alor venguè l’amo adoulourido d’Agamennoun, Enfant d’Atriéu ; entour i’avié lis amo d’aquéli qu’avien subi lou mau-destin e qu’èron mort em’ éu dins l’oustau d’Egiste.

  Éu, quand aguè chourla lou sang encre, tant lèu me couneiguè, e se doulouiravo, escampant de lavàssi de plour. Alounguè li man pèr me touca, mai la forço qu’èro dins éu l’avié plus, nimai la voio de si mèmbre souple. Quand lou veguère, dins moun cor n’aguère pieta e plourère, e ié paraulo aludo :

   — Glourious Enfant d’Atriéu, Rèi dis ome, Agamennoun, coume vai que lou maudestin de la mort t’a esterni ? Netune t’a-ti gibla sus li nau en eigrejant lou boufe fòu di marrit vènt ? vo bèn sus la terro fermo d’enemi t’auran pica quouro ié raubaves si biòu e si bèu escabot de fedo, o que te batiés pèr ta ciéuta e pèr ti femo ?

   Ansin mutère e tant-lèu me respoundeguè :

   — Noble Enfant de Laerto, endùstri Ulisse, Netune m’a pas esterni sus mi nau en eigrejant lou boufe fòu di marrit vènt, e lis enemi sus terro fermo m’an pas truca. Mai Egiste m’a fa subi la mort e lou mau-destin, emé l’ajudo de ma traito mouié ; m’aguènt fa veni dins soun oustau pèr manja em’ éu, m’a tua coume un biòu à la grùpi. Ansin siéu mort de mort lamentouso ; e entour de iéu mi sòci èron sagata sènso teme, coume li porc i dènt blanco pèr li noço, li festenau flbri o li banquet d’un ome riche e poutènt. As vist, certo, de mourtalage d’ome dins de bataio fèro ; mai auriès gemi dins toun cor de vèire aquéli causo : erian amassoula dins lou palais, entre li cratère e li taulo garnido, e lou sòu regoulavo de sang. Alor entendeguère la lamentablo voues de Cassandro, fiho de Priam, que la traito Clitennèstro escoutelavo proche de iéu; e iéu de mourre-bourdoun, aubourave li man pèr prene moun glàsi : mai la femo is iue de chin s’aliunchè aguènt pas lou courage de plega mis iue de si man e de barra ma bouco quand davalave vers Plutoun. I’a rèn de mai bourrèu e de mai afrounta qu’uno femo qu’a perpensa de causo tant desountado : ansin alestiguè la tuado de soun lèime marit. Pensave, iéu, de tourna dins moun oustau, fasènt gau à mis enfant, à mi gènt; mai elo, routinado qu’èro dins lou mau, a espandi la vergougno sus elo e sus tout lou femelan, emai sus lis ounèsto.

   Ansin parlè, e ié respoundeguère :

   — O Dieu ! de quant Jupitèr Retrounissènt a pres en òdi la raço d’Atriéu pèr la traitesso de si femo ! Deja pèr Eleno un fube soun mort, e quand ères liuen, Clitennèstro te calavo de las.

   Ansin parlère e me respoundeguè tant-lèu :

   — Ansin siegues jamai trop bon pèr uno femo, e ié digues pas tout ço que sabes : mai digo n’i ‘en un pau e escounde ié lou restant. Pèr tu la mort te vendra pas de ta femo, car la fiho d’Icàri, la prudènto Penelopo es pleno de bòni pensado. L’avèn leissado nòvio quand sian parti pèr la guerro : soun enfant tout pichounet èro encaro au sen, e aro s’asseto urous au mitan dis ome. Soun paire escari à soun retour lou veira ; e embrassara, soun paire. Iéu, ma mouié m’a pas meme leissa mis iue s’assadoula de vèire moun enfant, car m’a sagata. Mai te dounarai un counsèu, e lou gardaras: fai abourda ta nau dins la bono terro de la patrìo à l’escoundudo e noun is iue de tóuti, amor que i’a plus à se fisa di femo. Aro, parlo e digo-me la verita s’as sachu que moun drole visquèsse encaro dins Ourcoumeno o dins la savelouso Pilos, o dins la vasto Esparto, vers Menelau: car lou divin Ourèsto es pas mort encaro sus terro.

   Ansin parlè e ié respoundeguère :

   — Enfant d’Atriéu, perqué me demandes acò ? Sabe pas s’es viéu o mort, e fau pas dire de causo vano.

   Tóuti dous, emé de paraulo tristo se respoundian ; erian dre que se lagnavian, emé de lagremo en abounde.

   Pièi venguè l’amo d’Achile, Enfant de Peliéu ; pièi aquelo de Patroclo e dóu noble  Antiloque, e d’Ajas que pèr presènci e pèr lou cor èro lou mai bèu di Grè après l’Enfant de Peliéu sènso deco. Alor l’amo d’Achile me recouneiguè, e, se doulouirant, me diguè aquéli paraulo aludo :

   — Noble Enfant de Laerto, endùstri Ulisse, desfourtuna, de que penses d’auja encaro dins toun èime, d’abord qu’as davala vers Plutoun mounte demoron lis oumbro vano di mort.

   Ansin mutè, e iéu, respoundènt, ié diguère :

   — O Achile, Enfant de Peliéu, lou mai egrègi di Grè, siéu vengu pèr saupre li counsèu de Tiresias, que me diguè coume poudrai arriba dins l’arèbro Itaco ; car siéu pas revengu en Grèço, ni dins la terro de la patrìo, e sènso teme ai rebouli. Mai tu, Achile, res es esta e res sara mai urous que tu, car vivènt te fasian ounour coume à-n-un Diéu, e aro mestrèjes li mort : ansin te doulouirèsses pas d’èstre mort, Achile.

   Ié parlère ansin, e tant-lèu me respoundeguè :

   — Me parles pas de la mort, ilustre Ulisse ! Amariéu miés èstre un ràfi travaiant pèr un paure e que ma vido fuguèsse mingro, pulèu que de mestreja tóuti li mort trepassa. Mai anen, parlo-me de moun enfant glourious, s’es ana à la guerro pèr èstre au proumié rèng, vo noun ; digo-me se sabes quicon dóu noble Peliéu, se tèn encaro sis ounour entre li benura Mirmidoun ; o se lou mesprèson dins l’Ellado e la Ftìo, pèr ço que lou vieiounge entravo si man e si pèd. Car iéu lou pode plus ajuda souto li rai dóu Soulèu, coume quand ère vers la grando Troio e que giblave li mai valènt en defendènt li Grè. Ah ! se pareissiéu un moumen dins l’oustau de moun paire, giblariéu segur de ma forço e de mi man invincido aquéli que ié fan escorno o ié raubon l’ounour.

   Ansin parlè, e ié respoundeguère :

   — Sabe rèn dóu noble Peliéu ; mai te dirai lou verai, se vos, de toun enfant escari, Neouptoulemo. Iéu l’ai mena sus uno barco cloutudo, de l’isclo de Scìros vers li Grè di bèu cambau. Segur quand erian davans Troio e que discutavian, parlavo toujour proumié e s’enganavo pas ; e i’avié que Nestor emé iéu pèr lou passa. Mai quand se batian emé l’aram dins li plano de Troio jamai restavo dins lou mouloun di guerrejaire, mai èro sèmpre en avans, relevant sus tóuti pèr lou courage. Poudriéu pas te dire lou fube de guerrié que sagatè en defendènt li Grè, mai tuè ‘mé l’aram lou valènt Euripile, enfant de Telefe, e entour d’aquest forço Ceteian fuguèron massacra, pèr li douno que Priam avié mandado à si femo. Euripile èro lou mai bèu dis ome qu’ai vi après lou divin Mennoun. Quand mounterian, nàutri, li meiour di Grè dins lou Cavau qu’avié fusteja Epiéu, es iéu qu’ère carga de barra e de durbi lou soulide embousc. Lis àutri capo di Grè, escampavon de plour e si mèmbre tremoulavon : éu, toun fiéu, lou veguère jamai pali, ni tremoula, ni seca de lagremo ; mai me demandavo de lou leissa sourti dóu Cavau, e cercavo lou ploumbèu soun glàsi, e sa lourdo lanço d’aram, perpensant la rouino di gènt de Troio. E quouro aguerian derouï l’aut castelar de Priam, mountè sus soun veissèu em’ uno bello part de piho, san e siau, l’aram pounchu l’aguènt jamai touca ni de proche nimai de liuen, coume arribo en guerro, car Mars fourro-bourro furiousamen li guerrié.

   Ansin parlère e l’amo dóu felen d’Eaque, d’Achile pèd-lèuge s’aliunchè, fièro, sus la prado d’alegue, e gauchouso que i’aguèsse di la glòri de soun fiéu.

   Mai lis àutris amo di mort istavon endoulouirado e demandavon di causo qu’avien soucit. Souleto aquelo d’Ajas, Enfant de Telamoun, restavo à despart, enmaliciado que l’aguèsse gagna quand pleidejavo, vers li nau, pèr lis armo d’Achile : or la maire venerablo dóu felen d’Eaque lis avié pausado davans tóuti e nòsti juge èron lis enfant di Trouian emé Minervo que brandis la lanço. Basto li Diéu ! noun l’aguèsse gagna dins aquelo mau-mesclo, car pèr elo la terro acatè aquéu cap, Ajas lou mai bèu e lou mai brave di Grè après lou noble enfant de Peliéu. E ié diguère aquéli paraulo douço coume lou mèu :

   — Ajas, noble Enfant de Telamoun, meme après la mort déuriés-ti pas óublida toun iro d’aquélis armo de malastre que li Diéu dounèron pèr la rouino di Grè. Car tu, sa tourre d’éli, as peri, e nàutri, li Grè s’endoulouiran de ta mort coume d’aquelo d’Achile. Res n’èro l’encauso, mai Jupitèr soulet, en òdi de l’armado di Grè, t’a liéura à la Parco. O Rèi, vène, escouto mi paraulo e coucho l’iro de toun noble cor.

   Ié parlère ansin, mai éu respoundeguè rèn, e s’enanè vers lis àutris amo di mort trepassa. M’aurié pamens parla coume iéu, emai fuguèsse enmalicia; mai dins moun èime amave miés vèire lis amo dis àutri mort.

   Veguère Minos, l’enfant ilustre de Jupitèr, que tenié lou bourdoun d’or : asseta, jujavo li mort, e aquésti dins lou Palais di làrgi pourtau s’assetavon o s’aubouravon pèr pleideja.

   Pièi après éu veguère l’inmense Ourioun, cassant dins la prado d’alegue li bèsti antan tuado pèr éu sus li mount sóuvertous, emé sa masso d’aram que se roumpié jamai.

   Pièi veguère Titios, enfant de la Terro preclaro, espandi au sòu sus nòu journau de large. E dous vóutour, de cade caire ié fousigavon lou fege dins la frechaio, e éu de si man noun li poudié coucha. Car avié vióulenta Latouno, la femo preclaro de Jupitèr, quand anavo à Pitò à travers lou Panoupiéu di bèu cor balarèu.

   E veguère Tantale, emé de doulour afrouso, dre au mitan d’uno lono que ié bagnavo lou mentoun ; aqui èro badant de la set e noun poudié prene l’aigo pèr bèure. Car cado fes que lou vièi se beissavo, l’aigo s’esvanavo ; e entour de si pèd la terro negro pareissié, car un diéu la i’eidracavo. E lis aubre à ramo aubourado leissavon pendoula d’en aut sa frucho, pero e mióugrano poumo e trelusènto, e dóuci figo e la flour dis óulivo : mai quouro lou vièi venié pèr lis aganta emé li man, lou vènt lis aubouravo enjusqu’i nivo souloumbrous.

   Pièi veguère Sisife : emé de doulour terriblo, butavo emé si dos man un clapas demasia ; e s’esperfourçant di man e di pèd, butavo la pèiro en aut vers lou cresten. Mai quand èro à mand de passa la cimo, alor uno forço pouderouso la butavo arrié, e la malo pèiro roudelavo mai dins li baisso. E Sisife fasènt tiba si nèr, la butavo mai, e la susour regoulavo de si mèmbre, e la póusso s’aubouravo subre la tèsto.

   Pièi veguère lou pouderous Ercule, o soun glàri (car éu, au mitan dis Inmourtau, se gaudis dins si festin, aguènt Ebè di bèu taloun, chato dóu grand Juptèr e de Junoun di sandalo d’or). Entour d’éu i’avié uno rumour de mort s’estraiant de tóuti li caire, coume d’aucèu; éu, sourne coume la niue, s’alandavo emé soun arc en man, la flècho sus la cordo coume s’anavo tira. E un baudrié d’or porto-esfrai cenchavo soun piés, emé de bèllis escrinceladuro, d’ourse, de senglié e de leioun emé d’iue flamejant, de bataio, de tuert, de masèu e de chaple d’ome. Aquéu qu’avié fa aquéu baudrié n’aurié pas pouscu refaire soun parié. Ercule tout d’un tèms me couneiguè quand m’aguè vist e, gouissant, me diguè aquéli paraulo aludo :

   — Noble Enfant de Laerto, endùstri Ulisse, paure tu ! portes tambèn toun mau-destin coume iéu souto li rai dóu Soulèu. Iéu, en verita, n’ère lou fiéu de Jupitèr, Enfant dóu Tèms, mai aviéu de malur tant-que, gibla qu’ère pèr un ome plus marrit que iéu, de forço, que me fasié faire de dur travai. Un jour me mandè rauba lou Chin dis Intèr, Cerbère ; cresié pas que i’aguèsse pèr iéu un travai mai dur. Mai raubère lou Chin e lou tirassère foro di demoro de Plutoun, car Mercùri e Minervo dis iue glas m’avien ajuda.

   Ansin parlè, e s’estremè mai dins la demoro de Plutoun. Mai iéu restave aqui tanca pèr vèire se d’àutris eros di tèms ancian se farien mai vèire ; e n’auriéu vist de mai ancian, Tesieu, Piritòu, glourious enfant di Diéu. Mai lou pople inmense di mort s’acampavon em’ uno rumour demasiado, e la palo temour me prenguè. Aguère pòu que la glouriouso Persefouno noun me mandèsse dis Infèr la tèsto moustro de Gourgouno. E tout d’un tèms revenguère vers ma barco, e dounère ordre à mi coumpan que iè mountèsson e descapelèsson la maio. Tant lèu s’embarquèron e s’assetèron sus li banc d’apès, e lou courrènt l’empourtè sus lou flume Oucean emé la forco di rèm e lou vènt en favour.