L’UIARD

Pèr En MARIUS JULIEN.

   E l’avisa Ulisse ié respoundènt, faguè aquest dedu :

   — Rèi Alcinòu, lou mai ilustre de tout lou pople, fai gau d’ausi un Chantre ansin que retrais i Diéu pèr la voues. Crese pas que rèn agrade tant. La joio pren tout aquéu pople, e ti counvida en tiero asseta dins toun oustau escouton lou Chantre. Li taulo soun cargado de pan emai de car, e lou Dapifèr tirant de vin dóu cratère emplis li got e lou semound. Acò m’es dous dins l’amo de lou vèire. Mai vos que te digue mi mau lamentous : n’en serai que mai adoulenti. Que te dirai d’abord ? Coume segre ? Coume fini ? Car li Diéu celestiau m’an aclapa de mau sèns noumbre. Te dirai abord moun noum pèr fin que lou sachés e que siegue couneissu de vautre ; e pèr fin que, rescapa de la malo mort, siegue voste oste, emai fugue bèn liuen moun oustau.

   Siéu Ulisse, Enfant de Laerte, e tóuti lis ome me counèisson pèr mis engano, e ma glòri es mountado enjusqu’au Cèu. Demore dins la preclaro Itaco, mounte s’atrobo lou Baus Nerite emé sis aubre bacela dóu vènt E i’a mai que d’uno isclo entour d’elo, Doulìqui e Samos e Zacinte abouscassi. Itaco es la mai liuencho de la terro fermo e pounchejo de la mar, dóu caire de l’ahour ; mai lis autro soun dóu coustat de l’Aubo e dóu Soulèu. Itaco es arèbro, mai es bono nourriguiero de jouvènt, e i’a pas d’autro terro que me fague tant gau de countempla. Segur que la noblo divo Calipsò m’a tengu dins si baumo founso, me voulènt pèr soun ome ; coume Circè, drudo d’engano, m’a tengu dins soun repaire, en isclo d’Ajaio me voulènt tambèn pèr soun ome : mai éli m’an pas gagna lou cor dins moun pitre, tant i’a que rèn agrado mai coume la patrìo e li parènt pèr aquéu que, liuen de si gènt, demoro dins uno terro estranjo, fuguèsse-ti dins un riche palais. Mai te farai lou raconte dóu retour lamentous que me baiè Jupitèr à la partènço de Troio. 

    D’Ilioun lou vènt me butè vers li Cicouno, en Ismare. Aqui devastère la vilo e faguère un chaple dis estajan ; li femo e li caturo à bóudre fuguèron partido entre tóuti e res s’enanè priva pèr iéu d’uno justo part. Alor dounère l’ordre de s’enfugi, lestamen ; mai li dessena óubeïguèron pas Bevien de vin à regounfle ; escoutelavon sus la ribo li fedo e li negre biòu à pèd plegatiéu.

   Dins lou tèms li Cicouno fugidis avien souna d’àutri Cicouno, si vesin que repeiravon dintre li terro. Aquésti èron en noumbre e valènt, tant engaubia pèr se batre sus de càrri que d’i pèd, quand n’èro mestié. E venguèron lèu-lèu, au matin fougous coume li fueio e li flour à la primo. Alor lou maudestin de Jupitèr nous aclapè, malastra, pèr que rebouliguessian de milo auvàri. Nous dounèron l’ataco proche de nòsti nau couchouso ; e di dous caire tabassavian de nòsti pico d’aram. Tant que lou matin durè e que la lus sacrado grandiguè, emai éli fuguèsson un fube, tenguerian pèd ; mai quouro lou Soulèu marquè l’ouro que li biòu se destacon, li Cicouno riblèron li Grè, e sièis pèr barco de mi coumpagnoun à bèu cambau fuguèron tua ; lis àutri fuguèron escàpi de la mort e dóu mau-destin.

   Faguerian camin liuen d’aqui, countènt d’avé escapa la mort e doulènt dins lou cor d’avé perdu nòsti bràvi coumpan pamens mi barco emé sis espaieto di dous bord s’aliunchèron pas que noun aguessian souna tres fes cadun de nòsti coumpan sagata sus la ribo pèr li Cicouno. E Jupitèr qu’amoulouno li nivo aubourè la Tremountano em’ uno grand broufounié, e agaloupè de nivo la terro emai la mar; e la niue se rounsè dóu Cèu. Li nau èron tracho foro vìo, e la ràbi dóu vènt estrifè li velo en tres o quatre tros ; cregnènt la mort, li carguerian dins li barco. Aquésti, emé de grands esperfors, fuguèron tirado sus la ribo mounte dos niue e dous jour isterian jasènt, aclapa de lassige e de doulour. Mai quouro l’Aubo a bello como aduguè lou jour tresen, aguènt arboura e larga li velo blanco, s’asseterian sus li banc, e lou vènt emé li pilot nous menèron. Sariéu arriba san e siau dins la terro de la patrìo, se la mar e li courrènt dóu Cap Maliéu emé la Tremountano noun m’aguèsson pourta de la man d’eila de Citèro. Fuguerian entira nòu jour à-de-rèng pèr li vènt countraria sus la mar peissounouso ; mai lou jour desen, abourderian la terro di Loutoufage manjo-flour. Aqui, mounta sus la ribo e aguènt tira d’aigo, mi sòci faguèron uno begudo proche li barco couchouso. Alor chausiguère dous de mi coumpagnoun ; lou tresen fuguè lou precoun, e li mandère pèr saupre quau èron lis ome que vivien sus aquelo terro. Aquésti, estènt parti, faguèron lou rescontre di Loutoufage, e li Loutoufage ié faguèron pas de mau, mai i’óufriguèron lou Lotos  pèr manja ; e quand aguèron manja lou Lotos doucinèu, veici que pensèron plus ni à soun message nimai à retourna ; mai, óublidous, voulien resta emé li Loutoufage e manja de Lotos.

   Alor li radusènt i barco cloutudo, mau-grat si lagremo, lis estaquère souto li banc di barco cloutudo ; e dounère ordre à mi bràvi sòci de se despacha de mounta dins couchouso, crento que manjant de lotos óublidèsson lou retour.

     Ié mountèron, e s’assetant à si rèng sus li banc d’apès, tabassèron dis espaieto la mar bléujo ; e naviguerian encaro, triste dins l’èime. Venguerian pica en terro dis Uiard ourgueious e sènso lèi, que, fisançous dins li Diéu inmourtau, ni planton de si man ni lauron. Mai sèn ni sènso faturo, tóuti li planto trachisson pèr éli, la seisseto emé l’òrdi, e li vigno que ié dounon lou vin de sis ugno gounflado pèr li blasin de Jupitèr. E li Counsèu d’ome,li counèisson pas, nimai sis us. Demoron i cresten di serre auturous, dins de baumo founso, e cadun gouverno sa femo e sis enfant, sènso soucit dis autre.

   Davans lou port de la terro dis Uiard, i’a un iscloun, ni liuen, nimai proche. Es cubert de bos mounte fan crèis li cabro sóuvajo. Lis ome lis an jamai esfraiado, car li cassaire qu’enduron li doulour e li fatigo dins li bos e sus lou cresten di mountagno, van jamai dins aquelo isclo. Degun ié fai paisse d’escabot e degun nimai ié lauro : i’a ni semenço ni labour; i’a ges d’estajan e noun se i’abarisson que li cabro belanto. Car lis Uiard an ni barco pintado de rouge, ni res que ié posque faire de nau à banc d’apès pèr li pourta vers li vilo dis ome, coume fan aquésti pèr travessa li mar, lis un anant vers lis autre : ansin podon pas veni abita aquelo isclo. Mai aquelo isclo n’es pas esterlo, e dounarié cado causo à sa sesoun. I’a de mòli pradarié aseigado, sus la ribo de la mar bléujo; li vigno ié vendrien drudo e la terro ié dounarié eisa de meissoun, car es grasso mai-que-mai. Soun port es segur, e i’a pas besoun de cau, ni de traire l’ancouro, ni d’amarra la gumo ; li marin podon ié resta tant que volon e espera lou vènt. Au founs dóu port, i’a ‘n sourgènt linde que rajo souto uno baumo, e la verno ié vèn à l’entour.

   Es aqui que fuguerian buta, e ‘n Diéu nous ié menè dins la niue sourno, car poudian rèn destria. Lou sagarés agaloupavo li barco e la luno acatado de nivo noun brihavo pas dins lou cèu. Degun veguè de sis iue l’isclo, nimai lis erso barrulant vers la ribo davans que nòsti nau à banc d’apès aguèsson abourda. Alor carguerian li velo e davalerian sus la ribo ; pièi, nous estènt endourmi, espererian l’Aubo divino.

   Quouro l’Aubo di det rousen, matiniero, pareiguè, en mirant l’isclo la faguerian touto. E li Ninfo, chato de Jupitèr, Mèstre di Chavano, faguèron leva li cabro garrigaudo, pèr que mi coumpan pousquèsson faire sa repeissudo. E tant-lèu se sourtiguè di barco lis aubarèsto courbudo e li pico à lòngui pouncho d’aram ; e parti en tres camp manderian nòsti matrassino, e ‘n Diéu nous dounè uno casso aboundouso. I’avié douge barco emé iéu: a caduno lou sortié baiè nòu cabro e dès à la mièuno. Ansin, tout lou jour, jusqu’à soulèu intrant, asseta mangerian li car à jabo e beguerian la roujo tencho; mai n’en soubravo encaro dins li gerlo noumbrouso qu’avian presso dins lou castelar sacra di Cicouno. E vesian la tubèio sus la terro procho dis Uiard ; entendian si voues em’ aquelo dóu fedan e de la cabraio. E quand lou Soulèu cabussè, la niue venguè e s’endourmiguerian sus la ribo de la mar.

   Quouro l’Aubo di det rousen, matiniero, se faguè vèire, aguènt asempra lou Counsèu, diguère à mi sòci :

   — Istas eici, bràvi coumpan ; iéu emé ma barco e mi remaire, anarai vèire quau soun aquélis ome, se soun mau-parlant, sóuvage e injuste, o se soun caritadié e s’an cregnènço di Diéu.

   Aguènt parla ‘nsin, mountère dins ma barco, e dounère ordre à mi sòci de ié mounta e de moula lou cau. Mountèron, e asseta à soun rèng sus li banc d’apès, tabassèron de sis espaieto la mar bléujo.

   Alor diguère à mi bràvi sòci de demoura proche la barco e de la garda. N’en chausiguère douge di mai valènt e s’empartiguerian, em’ un ouire de pèu de cabro, plen d’uno douço roujo tencho que m’avié baia Maroun, enfant d’Evantiéu, sacrificadou d’Apouloun, que demouravo en Ismare, estènt que lis avian pèr reverènci escapa, éu emé sa femo e sis enfant. Demouravo dins lou bos sacra d’Apouloun Porto-lus ; me faguè de bèlli douno, car me dounè sèt Pes d’or bèn travaia, un cratère d’argènt massis, e dins douge gerlo un vin dous, clar e divin qu’èro couneigu dins soun oustau ni di ragas, ni di servicialo, mai d’éu soulet, de sa femo e de la beilesso. Tóuti li cop que l’on bevié d’aquéu vin rouge, se sermavo pèr uno tasso pleno vint mesuro d’aigo e soun bouquet embausemavo encaro lou cratère : e sarié esta grèu de se n’en passa. Aduguère dounc un ouire plen d’aquéu vin, emé de viéure dins un sa, car moun cor valènt m’empuravo pèr m’aproucha d’aquéu gigant clapu, sóuvage, couneissènt ni lou juste, ni li lèi.

   Fuguerian lèu à soun espelunco, sènso l’atrouba, car fasié paisse sis escabot dins li pasquié drud ; e intrerian, remirant tout ço que vesian aqui. Li cledo èron cargado de toumo, e li jas èron plen d’agnèu e de cabrit, embarra en ordre e desparti, li jouine d’un caire, e li nouvelet de l’autre. E tóuti li cibre plen, la gaspo ié floutavo sus la lachado. Mi coumpan me suplicavon de rauba li fourmo e de s’entourna, coursejant vitamen lis agnèu e li cabrit foro dis estable, e de fugi sus lis aigo salano. Lou vouguère pas, emai segur sarié esta lou plus sena. Mai vouliéu vèire aquel ome pèr que me faguèsse li douno d’un oste. Sa visto devié lèu desagrada à mi sòci.

    Alor recalivant lou fiò e manjant li fourmo, l’espererian d’asseta. Reven-guè dóu pasquié ; pourtavo uno grosso brassado de bos se, pèr alesti soun recate e lou traguè à l’intrado de la cauno em’ un brut restountissènt. E nous escoudiguerian espaventa dins lou founs de l’espelunco. Éu, butè dins la larjo cafourno tóuti li bèsti de soun drud escabot que devié móuse, laissant deforo la masclaio, aret e bòchi, dins l’aut retenau. Pièi, aubourant uno lauso einormo, tant lourdo que vint e dous càrri soulide de quatre rodo aurien pas pouscu la móure, éu la meteguè ‘n plaço. Talo èro la lauso einormo que meteguè contro l’intrado. Pièi s’assetant coumencè de móuse li fedo e li cabro belanto, coume se dèu; e ié meteguè li pichot dessouto pèr lis alacha. Pièi faguè broussa la mita dóu la blanc qu’uno fes caia meteguè dins de fiscello de jounc ; vujè l’autro mita dins li jarro pèr béure en manjant. E quand aguè acaba tout aquéu travai en se despachant, atubè lou fiò, nous veguè e nous diguè :

     — O Estrangié, quau sias ? De mounte venès pèr mar ? Es pèr un traficage, vo bèn barrulas sènso saupre mounte anas, coume de fourban sus mar, espausant soun amo i dangié e pourtant lou malur is àutris ome ?

    Ansin parlè, e noste paure cor fuguè espaventa d’ausi la voues dóu moustre e de lou  vèire. Mai ié respoundènt, ié diguère :

   — Sian de Grè vengu de Troio e barrulan buta pèr tóuti li vènt sus li gràndis ausso de la mar, à la cerco de nòstis oustau, pèr de draio e de camin incouneigu. Ansin lou vouguè J u p i t è r. Se fasèn glòri d’èstre li sóudadié d’Agamennoun enfant d’Atriéu, que soun renoum es lou mai grand de tóuti lis ome souto la capo dóu Cèu, car à derrouï uno ciéuta vasto e gibla de pople noumbrous. E nàutri, suplicant, nous metèn à ti geinoui pèr que nous fugues caritadié e que nous fagues li douno acoustumado d’un oste. Ome egrègi, revèro li Diéu, car sian ti pregaire e Jupitèr es lou venjadou di suplicant e dis estrangié que soun digne d’èstre reçaupu en oste venerable.

   Ansin parlère, e me venguè em’ un cor fèr :

   — Siés dessena, Estrangié, e vènes de liuen, tu que me dises d’avé cregnènço di Diéu e de me gibla souto soun poudé. Lis Uiard se souciton pas de Jupitèr Mèstre di chavano, nimai di Diéu benura, car sian mai fort qu’éli. Pèr me sauva de l’iro de Jupitèr, farai soubro ni de tu ni de ti sòci, se moun amo me n’en dis pas. Mai digo-me mounte as leissa, pèr veni eici, ta barco bèn coustrucho. Es liuen o proche ? pèr sache.

   Ansin mutè pèr me tenta. Mai me pousquè pas engana, car n’en sabiéu, de causo ; e ié respoundeguère em’ aquéli paraulo routinado :

   — Netune que bassaco la terro a esclapa ma barco la butant contro li roucas d’un testau au fin bout de vosto terro, e lou vènt l’a tracho foro mar ; e ‘m’ aquésti, me siéu escapa de la mort.

   Ansin parlère, e dins soun cor feran, respoundeguè rèn. Mai se rounsant, alounguè li man vers mi sòci, n’en prenguè dous e lis escrachè contro terro coume de cadèu : si cervello gisclèron e coulèron au sòu ; pièi li decoupant mèmbre pèr mèmbre, se faguè soun recàti. E li brafè coume un leioun de mountagno, e n’en leissè ni fruchaio, ni car, ni lis os plen de mesoulo. Nautre, emé de gème, aubouravian li man vers Jupitèr davans aquéli causo afrouso e lou desespèr encoumbiguè nosto amo.

   Quand l’Uiard aguè fa sa ventrado en manjant la car d’ome e bevènt de la demasiadamen, s’endourmiguè, espandi au mitan de la cafourno, emé soun escabot. Vouguère alor, dins moun cor generous, tirant l’espaso pounchudo de la guèino e me rounsant sus éu, lou trauca au pitre, aqui mounte li fruchaio acaton lou fege; mai uno autro idèio me retenguè, car aurian peri tambèn de mort afrouso ; aurian pas pouscu mòure de nosti man lou lourd roucas qu’avié mes davans l’intrado. Ansin espererian en gemissènt l’Aubo divino.

   Quouro l’Aubo di det rousen, matiniero, pareiguè, éu atubè lou fiò e se meteguè à móuse sis escabot famous ; pièi alachè li pichot souto li maire. Enfin, aguènt acaba en se despachant tout aquéu travai, prenguè mai dous de mi coumpan e n’en faguè soun recàti. Pièi quand aguè manja, virè de caire, sènso peno, la grando lauso, e butè foro de la cauno sis druds escabot ; e remeteguè la pèiro en plaço, coume lou curbecèu d’uno arquiero. Pièi menè sis escabot sus la mountagno em’ un grand tarabast.

   Istave, iéu, perpensant quaucarèn de terrible e cèrcant coume me revenjariéu, e coume enausirié moun vot, Minervo. E aquest plan me pareiguè lou meiour dins moun èime : lou gros bastoun de l’Uiard tirassavo au mitan dóu claus: un óulivié vert qu’avié coupa pèr se n’en servi d’apiejo quand sarié se. Aquelo fusto nous semblavo l’aubre d’un batèu de cargo de vint remaire fendent li gràndis oundado : èro autant long e tant gros. N’en coupère à pau pres uno brasso e lou dounère à mi sòci pèr que l’escarriguèsson. L’escarriguèron, e iéu apounchère un bout dóu pau e lou passère dins lou fiò brulant pèr lou durci. Pièi l’escoundeguère souto lou fem qu’uno en abounde dins touto la cafourno ; e faguère tira au sort aquéli que l’aubourarien pèr lou planta dins l’iue de l’Uiard quouro la douço som l’aurié aganta. Tirèron au sort e marquè just aquéli qu’auriéu iéu meme vougu prene. Èron quatre e fasiéu lou cinquen, car m’avien chausi.

    Lou de-vèspre, I’Uiard revenguè, menant sis escabot dóu pasquié. E quatecant li faguè intra dins la vasto espelunco e n’en leissè ges dins lou claus, siegue que se desfisèsse, siegue qu’un Diéu lou vouguèsse ansin. Pièi meteguè la lauso einormo davans l’intrado, e s’estènt asseta se meteguè à móuse li fedo e li cabro belarello. Pièi meteguè li tardoun à alacha souto li maire. Aguènt acaba tout aquéu travai en se despachant, prenguè mai dous de mi coumpan e faguè soun recàti. Alor tenènt dintre mi man uno tasso de vin negre, m’aflatère de l’Uiard e ié diguère :

   — Uiard, tè, pren aquéu vin e béu, après avé manja de car d’ome, pèr saupre la bevèndo qu’avian dins nosto barco. Te n’aduriéu mai se me prenènt en pieta me remandaves dins lou miéu. Mai siés furious coume se pòu pas mai. Dessena ! Coume vos qu’un soulet d’entre lou fube dis ome te posque aproucha desenant, bord que siés pas juste.

   Ansin ié parlère ; prenguè e beguè, gauchous ; pièi aguènt begu la douço bevèndo, me n’en demandè mai :

   — Douno-me n’en encaro, moun brave, e digo-me lèu coume te dison, pèr que te fague de douno d’oste e que te n’en gaudigues. La drudo terro douno tambèn is Uiard un vin beluguet, e li blasin de Jupitèr fan crèisse nòstis ugno : mai aquest es de neitar emé d’ambròsi.

   Ansin parlè, e ié dounère mai d’aquéu vin ardènt. N’i’en baière tres fes, e tres fes n’en beguè dins soun foulige. Mai quand lou vin i’aguè treboula li cervello, alor ié parlère ansin en mot flatous :

   — Uiard, me demandes moun noum famous. Te lou dirai, e me faras la douno d’oste que m’as proumesso. Me dison Degun. Moun paire, ma maire, mi coumpan, tóuti me dison Degun.

   Ié parlère ansin e dins soun èime fèr me respoundeguè :

     — Manjarai Degun après tóuti si coumpagnoun, e tóuti lis autre avans éu. Acò sara la douno d’oste que te farai.

   Ansin mutè, e toumbè de revès; jasié, bendant soun còu moustre, e la som que riblo tout lou prenguè. De sa gorjo gisclavo lou vin enié de tros de car d’ome, e racavo ansin, tout vinassous. Tant-lèu meteguère lou pau souto cèndre pèr lou caufa ; pièi dounère de voio à mi coumpan pèr que, pres de pòu, noun me lachèsson pas. Alor, coume lou pau d’óulivié, emai fuguèsse vert, anavo prèndre (coumençavo d’ardre deja), alor lou tirère dóu brasas. Mi sòci èron entour de iéu, e ‘n Diéu nous baiè de voio. Agantant pèr lou bout lou pau d’óulivié apouncha, lou tanquèron dins l’iue de l’Uiard ; e iéu en me i’apielant dessus virave, coume un carpentié fai pèr trauca lou bos emé la virouniero, dóu tèms que si coumpagnoun la tancon di dous caire em’ uno courrejo, e que viro sènso s’arresta. Ansin fasian vira lou pau atuba dins soun iue. E lou sang bouiènt gisclavo, e lou fum de la pichoto de l’iue abrasado brulè li parpèllo e lis usso ; e li racino de l’iue fernissien, coume un fabre quand trempo Uno grando destrau vo un taio-founs dins l’aigo frejo : crucis, tridoulènto, ço que ié douno de forço au ferre. Ansin soun iue tridoulavo entour dóu pau d’óulivié ; e ourlavo ferouge, e li roucas n’èron estrementi. Enautre s’aliuncherian espaventa. Se derrabè de l’iue lou pau tout councha de sang, e, doulourous, lou jitè. Alor à pleno voues sounè lis Uiard que repeiravon entour d’éu lis espelunco di testau bacela di vènt .Ausissènt sa voues, venguèron de tout caire, e dre entour de la cafourno, ié demandavon de que se plagnissié :

   — Perqué, Poulifème, brames ansin dins la niue divino pèr nous reviha ? Soufrisses-ti ? vo quauque mourtalen t’a rauba ti fedo ? Quaucun vòu-ti te mata pèr forço o pèr engano ?

   E lou caloussu Poulifème ié respoundeguè dóu founs de sa cafourno :

   — Mis ami, quau me mato pèr engano e noun pèr forço ? es Degun.

   E lis autre ié respoundeguèron en paraulo aludo :

   — Segur, degun te pòu vióulenta bord que siés soulet. L’on pòu pas escapa li mau que mando lou grand Jupitèr. Prègo toun paire, lou rèi Netune. 

   Ansin ié parlèron, pièi s’enanèron. E riguère dins iéu que moun noum lis aguèsse troumpa e tambèn ma ruso.

   Mai l’Uiard, gouissant e doulourous, tastant de si man, levè lou roucas de l’intrado, e, s’assetant aqui, alounguè li bras pèr aganta aquéli de nautre que voudrien sourti emé li fedo. Me cresié dins éu un pau de sèn. Alor, pensère en ço que i’avié de miés à faire pèr sauva mi coumpan e iéu-meme de la mort. Perpensave à-n-aquéu plan d’engano, car i’erian pèr nosto vido e un grand dangié nous menaçavo. Aco me semblè dins iéu lou meiour a faire.

   Lis aret èron fort e lana, garru e bèu, e avien uno lano coume vióulastro. Lis estaquère pèr tres emé li vege gibla mounte dourmié l’Uiard moustre e ferouge. Aquéu dóu mitan pourtavo un ome, e li dous autre, de cade coustat escoundien mi coumpan. E i’avié un aret, lou mai grand tóuti : embrassère soun esquino, penja souto soun vèntre, e empougnère dur emé mi man sa lano espesso, e me tenguère paciènt. Es ansin que, gouissant, espererian l’Aubo divino.

   E quand l’Aubo di det rousen, matiniero, pareiguè, alor l’Uiard butè li mascle dis escabot vers li pasquié. E li fedo belavon dins lou jas, car avié pas pouscu li móuse, e si pousso èron lourdo. Éu, doulourous, tastavo l’esquino de tóuti lis aret que ié passavon davans, e lou nèsci s’avisavo pas que mi sòci èron estaca souto lou vèntre dis aret lanu. E aquéu que me pourtavo dins sa lano espesso, enlourdi, sourtiguè lou darrié ; ère bourrela de milo pensado. Lou clapu Poulifème, lou tastant, ié diguè :

   — Aret cagnous, perqué sortes lou darrié de tóuti di ma bòri ? Avans, jamai restaves à rèire ; ères lou proumié pèr ana paisse li tèndri flour de l’erbo ; lou proumié arribaves fièr pèr t’amourra au courrènt dóu flume, e lou proumié rintraves au jas lou vèspre. Aro, te vaqui lou darrié. As-ti regrèt de l’iue de toun mèstre qu’un ome marrit emé si miseràbli coumpan m’an derraba, après avé gibla moun amo emé lou vin : acò ‘s Degun, qu’escapara pas la mort, lou crese. Basto li Diéu, pousquèsses m’ausi, me parla : me diriés mounte es, car se raubo à ma forço ! Subran sa cervello escrachado gisclarié de tout caire dins la baumo, e moun cor s’assoularié di mau que m’a fa, aquéu miserable Degun. 

    Aguènt parla ‘nsin, alarguè l’aret. A peno un pau liuen de l’espelunco e dóu jas quitère lou proumié moun aret e venguère destaca mi sòci. E coucherian lèu-lèu foro vìo lis escabot gras jusquo vers nosto barco. E nòsti bràvi coumpagnoun nous reveiguèron, au mens nàutri qu’avian escapa la mort : nous regretavon deja ; tambèn pregemissien e plouravon lis autre. Mai en frouncissènt lis usso, ié faguère defènso de ploura e ié dounère ordre de buta à la lèsto l’escabot lanous dins la nau e de trassa l’aigo salano. Tant-lèu s’embarquèron e s’assetant à soun rèng sus li banc d’apès, tabassèron la mar bléujo de si rèm. Mai quand fuguerian liuen d’uno pourtado de la voues, alor cridère à l’Uiard aquéli paraulo d’escorno :

   — Uiard sóuvage, as pas manja dins toun espelunco coufudo li sòci d’un ome sèns courage ; lou punimen devié t’amassoula, tu, miserable qu’as pas agu crento de manja tis oste dins toun repaire. Ansin Jupitèr e lis àutri Diéu t’an puni.

   Ansin parlave ; tout d’un tèms intrè dins uno furour demasiado ; derrabè lou bard d’uno grando mountagno e lou bandiguè. Venguè toumba davans nosto barco à negro prodo, e la rodo de la poupo, se n’en manquè de rèn que fuguèsse esclapado ; la mar souto la casudo d’aquéu ro nous eneiguè e rebouquè jusqu’au ribeirés, e l’ausso nous raduguè jusqu’à touca lou bord. Mai, prenènt uno longo partego poussère la nau foro ribo, e d’un signe de tèsto, dounère ordre a mi coumpan de rema pèr s’escapa de la mort, e se bendèron sus li rèm. Quand fuguerian mai aliuncha d’autant, vouguère encaro parla à l’Uiard, e touti mi sòci voulien m’empacha emé de paraulo de suplicacioun:

   — Malurous ! Perqué vos enmalicia aquel ome fèr ? Deja, en bandissènt aquéu roucas dins la mar a fa rebouca nosto barco en terro, ounte devian peri; s’entènd ti paraulo vo lou son de ta voues, éu pòu escracha nòsti tèsto emé la barco souto un autre roucas que vai bandi, talamen es grando sa forço.

   Parlavon ansin, mai gagnèron pas moun cor generous, e iéu ié parlère mai à-n-éu pèr ié faire escorno :

   — Uiard, se quaucun dis ome mourtau te questiounavo sus la laido perdo de toun iue, digo-ié qu’es esta derraba pèr Ulisse, destrùssi de castelar, enfant de Laerto, que demoro en Itaco.

   Ansin parlave, e, gouissant, me respoundeguè :

    — O Diéu ! veici que se coumplisson li predicioun qu’antan m’an facho. I’avié eici un devin, famous e segur, Telème, enfant d’Éurime que relevavo sus tóuti pèr devina, e que venguè vièi, dounant d’ouracle au mitan dis Uiard. Aquéu me prediguè que tout ço que m’es arriba se coumplirié e qu’Ulisse me levarié la visto. Cresiéu que sarié un ome grand e bèu que vendrié eici, vesti d’uno forço inmenso. E n’es un ome de rèn, un rasclet sènso voio que m’a derraba l’iue après m’avedre gibla emé de vin ! Vène un pau eici, Ulisse, que te fague li douno de l’oste. Demandarai à l’Ilustre que bassaco la terro que te recoundugue. Siéu soun fiéu, e éu es fièr d’èstre moun paire; e me garira se lou vòu, e noun pas quaucun autre di Diéu inmourtau o dis ome que moron.

   Parlè ‘nsin e ié respoundeguère :

   — Basto li Diéu ! t’aguèsse derraba l’amo e la vido, e que t’guèsse manda dins li demoro de Plutoun, autant segur que Lou bassaco la terro noun garira toun iue.

   Ié parlère ansin, e, tant-lèu supliquè lou Rèi Netune en aubourant li man de-vers lou Cèu estela :

   — Ause-me, Netune à bluio como, tu que tènes moun terro ! Se siéu toun enfant, e se siés fièr d’èstre moun paire, que lou destrùssi de castelar, Ulisse, enfant de Laerte que demoro dins Itaco, noun tourne jamai dins sa patrìo. Mai se soun astrado es de revèire sis ami e de rintra dins soun oustau bèn basti e dins la terro de la patrìo, que i’arribe tardié, aguènt perdu tóuti si sòci, sus uno barco estranjo ; e que soufrigue encaro en arribant dins soun oustau.

   Ansin preguè, e l’Ilustre de la bluio como l’ausiguè. Pièi, aubourant un roucas encaro mai lourd, e lou fasènt vira, I’Uiard lou bandiguè d’un vanc terrible ; e venguè toumba à l’arrié de la nau à bluio prodo : se n’en manquè d’un rèn qu’agantèsse lou bord de l’empento, e la mar s’aubourè dóu cop ; mai aquesto fes l’erso empourtè la barco e la butè vers l’isclo. Arriberian lèu aqui mounte i’avié lis àutri barco à banc d’apès. E nòsti sòci èron asseta plourant e nous esperant toujour. Uno fes abourda, tirerian la barco sus la sablo e davelerian sus lou ribeirés.

      Se partiguerian l’escabot de l’Uiard, après l’avé fa sourti de la nau cloutudo ; e res fuguè priva d’uno part justo. Mi coumpagnoun me dounèron l’aret en mai de ma part, après partage fa. E l’aguènt semoundu sus la ribo à Jupitèr, Enfant dóu Tèms, qu’amoulouno li nivo sourne e que mestrejo tout, n’en faguère rousti li garro. Mai Jupitèr noun vouguè agrada moun sacrifice : pensavo pulèu à perdre tóuti mi barco à banc d’apès e tóuti mi sòci escari.

   Se pauserian tout lou jour enjusquo que lou Soulèu aguèsse cabussa ; manjavian li car à jabo e bevian lou vin dous. E quand lou Soulèu cabussè, que lis oumbro s’abasèron, s’endourmiguerian sus la ribo de la mar.

   E quouro l’Aubo di det rousen, matiniero, se faguè vèire, dounêre ordre à mi coumpan de s'embarca e de larga lis amarrro. Tant-lèu s’embarquèron, e s’assetant à soun rèng sus li banc, tabassèron de si rèm la mar bléujo. D’aqui naviguerian, triste dins l’èime, emai fuguessian countènt de s’èstre escapa de la mort: mai avian perdu nòsti bràvi coumpan.