Cant secound

Remonter

   
 

 

 LOU COUSÈU DIS OMES
 
                                                     per DONO THEOLOGO
 
 
  Quouro l’Aubo di det rousen, matiniero, se faguè vèire, lou car enfant d’Ulisse saliguè dóu lié, s’abihè pièi carguè soun espaso en bandouliero, estaquè de bèlli sandalo à si pèd bléuge ; e, semblable à-n-un Diéu, se despachè de sourti de la chambro. Tant-lèu dounè l’ordre i precoun à la voues clantissènto qu’acampèsson li Gè cabelu sus la Plaço. Lis asempréron, pièi aquéli s’acampèron à la lèsto.

   E quouro fuguèron acampa, Telemaque se rendeguè ‘n Plaço, tenènt en man uno lanço d’aram. Èro pas soulet, mai dous chin courrènt lou seguissien. E Minervo avié espargi sus éu uno gràci divino, e li gènt l’amiravon enterin que venié. S’assetè sus lou sèti de soun paire que li vièi ié cedèron.

   E, quatecant lou valènt Egician parlè lou proumié. Èro envela pèr lou vieiounge e sabié que-noun-sai de causo ; soun enfant escari, lou brave Antife, èro parti sus de nau cloutudo emé lou divin Ulisse, pèr Troio, nourriguiero de bèu chivau ; mai l’Uiard aferouna l’avié tua dins sa cafourno, e n’avié fa soun darrié repas. A-n-aquel Egite ié soubravo tres àutri drole, e l’un d’éu èro dintre li Pretendènt e ié disien Erinome. Li dous autre menavon de-countùni lou bèn peirau. Mai Egician gemissié, se doulouiravo, noun óublidant Antife. E muté ‘nsin en plourant, e diguè :

   — Aro ausissès, gènt d’Itaco, ço que vau vous dire. Avian jamai reüni lou Counsèu, e nous ié sian pancaro asseta despièi que lou divin Ulisse es parti sus si nau cloutudo. Quau nous acampo vuei eici ? Queto necessita lou poun ? Es-ti quaucun di vièi o di jouine ? Aurié-ti reçaupu quauco novo de l’armado, e vòu-ti nous dire clar ço qu’a entendu lou proumié ? O desiro-ti parla de causo que pretocon tout lou pople ? Me sèmblo plen de judice. Que Jupitèr siegue proupice à soun plan, quint que siegue.

   Ansin parlè, e lou car enfant d’Ulisse se rejouïguè d’aquelo lausenjo, e noun restè pas mai de tèms emé l’envejo de parla. E s’auboure au mitan de la Plaço, e lou sage precoun Peisenour ié baiè lou bourdoun i man. E se virant vers Egician, èu, ié venguè :

   — O segne-grand, es pas liuen, e lou poudès vèire aro, aquèu que fai l’acampado ; car uno grando doulour m’aclapo. Ai ges reçaupu de novo de l’armado que posque vous faire assaupre après l’avé sachudo, e n’ai rèn à dire que pretoque tout lou pople. Mai me fau parla dóu miéu e de la doublo maluranço qu’es toumbado sur moun oustau: car d’un coustat ai perdu moun paire irreprouchable, qu’àutri-fes vous beilejavo e pèr vàutri tambèn èro dous coume un paire ; e d’un autre coustat, veici, e acò se capito un mau pire que destruira lèu-lèu moun oustau e degaiara tout moun bèn, veici que li Calignaire fan assaut contro ma maire, mau-grat elo. E soun lis enfant escari di meiour que soun eici. E volon pas faire intrado dins l’oustau d’Icàri, paire de Penelopo, qu’éu fara ‘no doto à sa fiho e la dounara ‘n quau bon ié fara plesi. Tóuti li jour envahisson noste oustau, sagatant mi biòu, mi fedo e mi cabro grasso, e n’en fan de ripaio à tout roumpre, e bevon moun vin encre sènso vergougno, e brafon tout. I’a pas eici un ome coume Ulisse pèr poudé rebufa ‘quelo rouino liuen de moun oustau, e noun pode rèn, iéu que siéu inabile e sèns forço. Boutas, lou fariéu se n’aviéu la forço, car n’en fan pièi à noun li perdouna, e moun oustau peris ountousamen. Endignas-vous, vautre; agués cregnènço di pople que vesinon entour d’Itaco, e que l’iro di Diéu punigue aquéli causo qu’an pas de noum. Vous n’en prègue pèr Jupitèr, Mèstre de l’Oulimpe, o pèr Tèmis qu’acampo e disperso lis assemblado dis ome ; venès a moun ajudo, ami, e leissas-me à tout lou mens subi ma doulour dins la soulitudo. Se jamai moun irreprouchable paire Ulisse a óupremi li Grè di bèu cambau, e se pèr tira venjanço de si mau li bourras contro iéu, escoumbourissès moun bèn emé mi richesso ; car alor, bessai, veirian-ti lou jour que tout se pago. Pourrian enfin nous entèndre davans tóuti, esplicant li causo enjusquo que fugon definido.

   E lou prudènt Telemaque ié  respoun-deguè :

   — Antinòu, pode pas metre foro de moun oustau mau-grat elo aquelo que m’a fa e que m’a nourri. Moun paire viéu encaro quauco part dins un rode de la terro, o bèn es mort ; e me sara dur de rèndre de gràndi richesso à-n-Icàri, se boute ma maire deforo. Ai deja passa bèn de malastre en causo de moun paire, e li Diéu me n’en mandaran d’autre quand ma maire, aguènt quita l’oustau, suplicara li óudiousi Feràmio: e sara lis ome que la venjaran. Es pèr acò que jamai dirai uno talo paraulo. Se voste cor s’enmalicio, sourtès de moun oustau, sounjas en d’àutri ripaio, manjas voste bén en fèsto entre vautre. Mai se vous pareissié que fuguesse meiour e mai juste d’acaba sèns crento lou viéure d’un soulet ome, fasès ! Iéu envoucarai li Diéu eterne, e se jamai Jupitèr permet qu’un juste retour vous punigue, crebarés senso venjanço dins moun oustau.

   Telemaque ansin parle, e Jupitèr que regardo liuen bandiguè de l’aut cresten d’uno mountagno dos aiglo que s’aubourèron dins lou soufle dóu vènt, e toco-toco espandiguèron sis alasso. E quand fuguèron en dessus de la Plaço saganouso, espóussant si plumo espesso, n’en curbiguèron tóuti li tèsto en signe de mort. E de sis arpo s’estrassant la cabesso e lou còu, prenguèron sa voulado vers la drecho, à travès dis oustau d’Itaco. E li gènt d’Itaco espanta, de sis iue vesènt aquélis aiglas, cercavon dins soun èime ço qu’acò marcavo. E lou vièi Aliterse, lou valènt enfant de Mastour, ié parlè. N’en sabié mai qu’aquéli de soun tèms pèr esplica lis agùri e lou destin. E mai que sàvi parle ‘nsin au mitan de tóuti :

   — Aro escoutas, gènt d’Itaco, ço que vau vous dire. Aquéu signe pertoco majamen li Pretendènt. Un grand dangié s’emplano sus éli, car Ulisse restara pas long-tèms encaro liuen de sis ami ; mai vès-eici qu’es en quauco part proche e qu’alestis i Calignaire lou mau-sort e lou chaple. E arribara malur en mai que d’un d’aquéli qu’abiton la famouso Itaco.  — Veguen dounc, aro, coume faren pèr aliuncha li Calignaire, franc que s’envagon d’esperéli, e acò d’aqui ié sara lou mai en de bon. D’efèt siéu pas nouvéu pèr devina, mai sabe de causo ; car ai idèio qu’anan vèire se coumpli aquéli qu’ai predicho à-n-Ulisse quand partiguèron pèr Troio e qu’avisadamen li coumandavo. Iéu lou disiéu, qu’après avé tant rebouli e perdu tóuti si coumpagnoun revendrié vers soun oustau dins li vint an. E vès-eici que li causo s’endevènon.

E Erimaque, l’enfant de Poulibe, ié respoundeguè :

   — O vièi, vai-t’en dins toun oustau dire lou sort à tis enfant, de pòu que i’arribe malur dins l’aveni ; mai eici siéu forço meiour devinaire que tu. I’a d’aucèu tant-e-pièi que voulastrejon souto li rai dóu Soulèu, e tóuti soun pas d’agùri. Bouto, Ulisse es mort liuen e li Diéu faguèsson que tu fuguèsses mort coume éu: fariés pas van lou devinaire ; aquissariés pas nimai Telemaque proun enmalicia, dins l’espèro sèns doute que te fara uno douno dins soun oustau. Mai es iéu que te lou dise, e acò sara : se l’enganes pèr toun saupre de vièi e se pèr paraulo aquisses aquéu jouvènt, sara marrit subre-tout pèr éu ; car contro nautre poudras rèn. E nautre, o vièi, t’empegaren uno emendo que te dounara de regrèt e que pourtaras emé peno ; e toun mau sara grèu. Iéu dounarai pèr counsèu à Telemaque que fague entourna sa maire vers Icàri, pèr que si gènt fagon si noço e que ié dounoun uno grosso doto, coume counvèn de faire à-n-uno fiho escarido. Pènse pas qu’avans acò li fiéu di Grè iston siau e renouncion à l’espousa ; car cregnèn degun, pas meme, boutas, Telemaque, emai maisse forço ; e nous fasèn pas soucit de ti vàni predicioun, o vièi, e nous vènes que mai en òdi. Lou bèn de Telemaque sara tourna-mai degaia, e sara ‘nsin tant que Penelopo tendra li Grè per l’espèro de si noço. Pèr sa vertu esperan d’un jour à l’autre, en se la disputant ; mai noun anaren en-liò mai querre d’àutri femo.

    E lou prudent Telemaque ié venguè :

   — Erimaque, e tóuti tant que sias, famous Calignaire, ni vous suplicarai ni vous parlarai mai de tèms. Li Diéu e tóuti li Grè sabon aro aquéli causo. Mai à la lèsto baias-me ‘no barco precipitouso e vint coumpagnoun qu’emé iéu fèndigon li camin de la mar. Anarai en Esparto e dins la savelouso Pilos pèr saupre de moun paire que manco despièi tant de tèms, e de sa revengudo. Vo quaucun d’entre lis ome me n’en parlara vo bèn entendrai la renoumado de Jupitèr que porto lou mai liuen la glòri dis ome. S’entènde dire que moun paire fugue en vido e que revèngue, esperarai encaro un an, bèn que lagna. S’entènde dire qu’es mort e noun dèu plus reparèisse, tournarai dins la caro terro de la patrio, i’aubourarai uno lauso, ié farai de bèlli funeraio, coume counvèn, piei dounarai ma maire à-n-un ome.

   Aguènt ansin parla, s’assetè. E, au mitan d’éli s’aubourè Mentor qu’èro esta lou coumpan de l’irreprouchable Ulisse. E aquest-d’eici, quand èro parti, i’avié counfisa tout soun oustau e i’avié remés soun bèn à garda. E avié vougu que l’on óubeïguèsse au vièi. E aquest, plen de sagesso, parlè e diguè :

   — Gènt d’Itaco, aro escoutas-me, que que vous digue. Agués cregnènço que jamai plus un rèi emé soun scètre siegue bèn-voulènt ni dous ni que jamai dins soun èime pense en de bòni causo ; mai que desenant siegue crudèu e vogue l’injuste, amor que res se remembro dóu divin Ulisse qu’au mitan dóu pople que beilejavo èro dous coume un paire. Fau pas lou reproche i Calignaire ourgueious que fagon de causo viòulènto dins un marrit esperit, car eli jogon si tèsto en metènt au degai l’oustau d’Ulisse que noun creson plus de revèire. Es contro tout lou pople que m’encagne, aro, contro vautre qu’à mouloun restas asseta, sènso ausa quinca ‘n mot ni arresta uno pougnado de Calignaire, emai fugués, vautre, un fube.

   E Lioucrite, l’enfant d’Evenour, ié rebequè :

   — Mentor, mau-parlant e darut que siés, dequ’as di ? Nous dounes pèr counsèu de nous enana! Bouto, sarié dificile de foro-bandi de la fèsto tant de jouvènt. Meme se l’Itaqués Ulisse, survenènt éu-meme, sounjavo dins soun èime de courseja lis ilustre Pretendént fasènt fèsto dins soun oustau, segur sa femo, emai trelime de lou vèire, se gaudirié pas de soun retour, car éu atroubarié ‘no mort desountado, se se batié contro tant que sian. As dounc pas bèn parla. Anen, desseparen-nous e que cadun tourne à soun travai. Mentor em’ Aliterse alestiran lou viage de Telemaque, amor que despièi sa neissènço soun d’ami peirenau. Mai pènse que restara long-tèms eici escoutant li nouvello dins Itaco, e que coumplira pas soun idèio.

   Aguènt ansin parla, roumpeguè sesiho e tóuti se champeirèron, e cadun tournè dins soun oustau. E li Calignaire se rendeguèron à l’oustau dóu divin Ulisse. E  Telemaque  s’aliunchè sus la ribo de la mar, e, metènt si man dins l’oundo bléujo, preguè Minervo :

   — Escoutas-me, o Vous que sias vengudo dins moun oustau, Divesso, Vous que m’avès ourdouna de me gandis sus uno nau à travès la mar souloumbro pèr saupre de moun paire despièi tant long-tèms de manco. E vès-eici que li Grè me n’en destourbon, e subre-tout aquéli Calignaire plen de croio.

   En pregant, ansin parle, pièi Minervo pareiguè contro éu, retrasènt à Mentor pèr lis ér e pèr la voues ; e ié digué aquésti paraulo aludo :

   — Telemaque, saras ni fla ni dessena se lou bon sèn de toun paire es dins tu, tau qu’éu l’avié pèr parla e pèr agi e toun viage sara ni sèns proufié ni sènso efèt. S’ères pas l’enfant d’Ulisse e de Penelopo, auriéu pas fiso que pousquèsses entre-prene ço que vos que se coumpligue, car gaire d’enfant retraison à si paire. La majo part valon mens, e gaire soun meiour qu’éli. Mai tu saras ni fla ni dessena, amor que l’èime d’Ulisse isto en tu, e dèves avé l’espèro de coumpli toun plan. Ansin óublido li prejit e li decisioun di Calignaire dessena, car soun ni prudènt ni juste, e sounjon ni a la mort ni au negre maudestin que li van faire peri tóuti dins un soulet jour. Tardes pas mai de faire ço qu’as decida. Iéu que siéu esta lou coumpan de toun paire, t’alestirai uno nau precipitouso e t’acoumpagnarai. Mai tourno à toun oustau et mesclo-te ‘mé li Calignaire. Preparo nòsti viéure ; embarro lou vin dins li gerlo, e dins lis ouire espés la farino, mesoulo dis ome. Iéu te recamparai de coumpagnoun voulountous dins lou pople. I’a que-noun-sai de nau vièio e novo dins Itaco embarrado dis erso. Farai chausido de la meiouro de tóuti, e nautre la menaren bèn armejado sus la vasto mar.

   Ansin parlè Minervo, chato de Jupitèr ; e Telemaque noun tardè mai de tems, quand aguè ausi la voues de la Divesso. E, lou cor tristas, se despachè de s’entourna dins soun oustau. Atroubè dins la court li Calignaire plen de croio espeiant li cabro e fasènt rousti li porc gras.

   E Antinòu en risènt venguè à l’endavans de Telemaque, e, i’agantant la man, ié parlè‘nsin :

   — Telemaque, parlaire ourgueious e gounfle d’iro, que noun i’ague plus dins toun cor ni soucit ni marrit plan.   Manjo e béu coume fasiés. Lis Grè faran pèr tu chausido d’uno barco e de remaire, pèr fin que vagues à la lèsto vers la divino Pilos saupre de novo de toun ilustre paire.

   E lou prudènt Telemaque ié respoundeguè :

   — Antinòu, m’es plus permés de m’asseta dins lou festin ni de me gaudi en pas emé vàutri, ourgueious! N’es pas proun, Calignaire, d’avé degaia mi meiòuri richesso, quand ère enfant ? Aro siéu mai dins l’age, ai escouta li counsèu dis àutris ome, e l’iro a engrandi dins iéu. Assajarai dounc de vous adurre lou mau-destin, siegue en anant à Pilos, siegue eici, pèr lou pople. Boutas, partirai, e moun viage sara pas de-bado. Anarai sus uno barco lougado, d’abord que poussedisse ni nau ni remaire e que vous a plasegu de me rèndre ansin.

  Anquen parla d’aquéu biais, tirè vitamen sa man de la man d’Antinòu. E li Calignaire alestissien lou repas dins l’oustau, e ‘quéli galo-bon-tèms plen de croio secutavon Telemaque e ié fasien escorno e se trufavon d’éu :

   — Certo, vès-eicique Telemaque tiro de plan pèr nous destruire, siegue qu’adugue d’ami de la savelouso Pilos, siegue que n’adugue d’Esparto. Dóu mens lou desiro emé fogo. Bessai vòu ana dins la drudo terro d’Efiro pèr n’adurre de pouisoun mourtalo que treira dins nòsti coupo pèr nous tóuti tua.

   Pièi un autre d’aquéli galo-bon-tèms ié venié :

   — Quau saup se ‘no fes parti sus uno nau cloutudo, perira pas liuen de si gènt, aguènt barrula coume Ulisse ? Nous dounarié ansin mai d’obro. Aurian à desparti soun bèn e baiarian aquest oustau à sa maire em’ à-n-aquéu que l’espousarié.

   Ansin barjavon. E Telemaque mountè d’aut à la chambro de soun paire, ounte èron amoulouna l’or e l’aram, e i vièsti dins lis arco, e l’òli embaumant en abounde. E aquii’avié tambèn de miò de vin vièi e dous. Èron à-de-rèng o la paret embarrant la bevèndo puro emai divino, gardado pèr Ulisse quand tournarié dins sa patrìo, après avé tant et tant rebouli. E li porto n’èron bèn pestelado à dous ferrou, e ‘no femo li survihavo de niue e de jour emé grand siuen: èro Ericlèio, la fiho d’Ops de Peisenour. E Telemaque, l’aguènt sounado dins la chambro, ié diguè :

   — Beilesso, tiro dins li gerlo lou mai dous d’aquésti vin redoulènt que gardes dins l’espèro d’un ome mai que mai malurous, dóu divin Ulisse, s’un jour revèn aguènt defugi lou mau-destin e la mort. Emplisse douge eisino e mete-ié si tabouissoun. Fai escampa de farino dins d’ouire bèn courdura e que n’i’ague vint eimino. Que tu souleto lou saches, e rejougne touto aquelo prevèndo. Pièi li prendrai aniue, quouro ma mairesara rintrado dins sa chambro, desirant lou lié. Vau en Esparto e vers la savelouso Pilos, pèr saupre de la revengudo de moun paire bèn ama. 

  Ansin parlè ; e sa caro nourriço  Ericlèio gemiguè e, se doulouirant,  diguè ‘quésti paraulo aludo:

   — Perqué, moun brave enfant, as aquélis idèio ? Vos t’enana à travès tant de païs, o fiéu unen e bèn ama. Mai lou divin Ulisse es mort liuen di terro de la patrìo, vers un pople que res counèis. E li Calignaire te calaran de las, e periras pèr ruso, e se despartiran ti bèn. Demoro dounc eici emé ti gènt. Fau pas que subigues de malur ni que barrules pèr la mar feroujo.

   E lou prudènt Telemaque ié respoundeguè :

   — Rasseguro-te, beilesso ; aquéu plan n’es pas sènso l’avis d’un Diéu. Mai juro-me que noun quincaras mot à ma maire escarido avans li vounge o douge jour, à mens que me demande o que sache qu’ai parti, de pòu qu’en plourant se gastèsse soun bèu cors.

   Ansin mutè, e la vièio femo jurè lou grand sarramen di Diéu. E après jura e coumpli li formo dóu sarramen, pousè tant lèu lou vin dins li gerlo e vujè la farino dins lis ouire bèn courdura. E Telemaque rintrant dins l’oustau faguè colo emé li Calignaire.

   Alor Minervo, Divesso dis iue glas, pensè ‘n d’àutris aprèst. E, retrasènt à Telemaque, landè pèr la vilo, parlant is ome qu’avié chausi e ié dounant ordre au jour tremount de s’acampa sus uno nau precepitouso. Avié demanda ‘quelo nau à Nouemoun, lou car enfant de Fròni, e aquest la i’avié fisado voulountié.

   E lou Soulèu cabussè, e li camin s’amaguèron dins l’oumbro. Alor Minervo à la mar bandiguè la barco precipitouso e ié carguè lis agré d’uno nau bèn mountado. Pièi la faguè plaça vers lou fin bout dóu port. E ‘ntour de la nau s’arrambèron tóuti li bràvi coumpagnoun, e la Divesso acourajavo chascun d’éli .

   Alor, Minervo, Divesso dis iue glas, sounjè ‘n d’àutris, aprèst. Landant vers l’oustau dóu divin Ulisse, i’espargiguè la douço som sus li Calignaire. E dóu moumen que bevien li treboulè e ié faguè toumba lou got di man. E se despachavon de tourna dins la vilo pèr s’ana jaire ; e, à peno jasènt, la som barrè si parpello.

   E Minervo, Divesso dis iue glas, aguènt souna Telemaque foro l’oustau, ié venguè ‘nsin, aguènt pres lis èr e la voues de Mentor :

   — Telemaque, deja ti coumpagnoun di bèu cambau soun asseta, li remo en man, lèst à servi ta fogo. Dau! e tarden pas mai pèr faire routo.
 
   Aguènt ànsin parla, Minervo que brandis la lanço, prenguè lis endavans, e, despachatiéu, éu seguiguè si piado. E ‘no fes à la mar em’ à la barco, atroubèron si coumpagnoun cabelu sus la ribo. E lou divin Telemaque ié digué:

   — Venès, ami. Carreje, li prevèndo alestido dins moun oustau. Ma maire e si servicialo sabon rèn. I’a que la beleisso que lou sache.

   Aguènt ansin parla, se meteguè proumié, e lou seguiguèron. E carrejèron li prevèndo dins la nau bèn cuberto, coume lou car enfant d’Ulisse n’avié douna l’ordre. E Telemaque mountè dins la nau, mena pèr Minervo que s’assetè ‘n poupo. E proche d’elo s’assetè Telemaque. Alor li coumpagnoun descapelèron la maio e se meteguèron à-derèng sus li banc d’apès. E Minervo dis iue glas faguè espira ‘n vènt manejatiéu, Favòri, qu’en s’empoupant brounzissié sus la mar souloumbro.

   Pièi Telemaque dounè l’ordre à si coumpagnoun d’arboura, e i’óubeïguèron. Aubourèron lou mast de pin sus l’escasso cloutudo e l’assegurèron emé si pataras. Pièi larguèron li velo blanco mantengudo emé d’escoto e lou vènt li gounflavo pèr lou mitant. E l’erso rouginouso brounzissié long de la careno qu’esquihavo e landavo sus la mar, fasènt sa routo.

   Pièi sis amuro amarrado sus la nau couchouso e negro, s’aubourèron dre, ‘mé de cratère plen de vin, fasènt de libacioun à l’ounour di Diéu eterne e subre-tout de la chato de Jupitèr. E elo, la Divesso dis iue glas, touto la niue enjusquo à l’aubo faguè routo em’éli.